Spadek dla najbliższej rodziny – niezbędne informacje

Śmierć najbliższej osoby, zwłaszcza nagła, jest wielkim szokiem dla wszystkich członków rodziny. Niestety mimo emocjonalnej sytuacji należy pamiętać o dopilnowaniu formalności związanych z tą okolicznością. Jedną z nich jest spadek dla najbliższej rodziny. Z myślą o naszych klientach postanowiliśmy zebrać wszystkie niezbędne informacje w jednym miejscu.

Formalności związane ze śmiercią bliskiej osoby

Gdy wszyscy są przejęci stratą bliskiej osoby, a myśli kierują się tylko w stronę ceremonii pogrzebowej, sprawy takie jak konto bankowe zmarłego i umowy, którymi był związany wydają się schodzić na drugi plan. Niestety najlepiej zająć się nimi jak najszybciej, a niektóre z nich załatwić już w dniu zgonu. Jakie formalności związane są ze śmiercią w rodzinie? Co należy zrobić, a o czym warto pamiętać?

• Karta zgonu

Podstawowy dokument wydawany przez lekarza. W zależności od miejsca zgonu odpowiednią osobą do wydania karty zgonu będzie lekarz rodzinny lub odpowiedni pracownik szpitala. Na podstawie tego dokumentu Urząd Cywilny wyda nam akt zgonu.

• Akt zgonu

Śmierć należy zgłosić w Urzędzie Cywilnym odpowiednim do miejsca wydania karty zgonu w terminie trzech dni od jej wydania.  Zobowiązani do tego są w pierwszej kolejności małżonek lub dzieci zmarłego, a gdy zmarły nie miał dzieci obowiązek przechodzi na najbliższych krewnych lub powinowatych. Osoby te mogą również zgłosić zgon przy pomocy pełnomocnika. Akt zgonu wydawany jest bez żadnych opłat skarbowych.  

• Zasiłek pogrzebowy

Osobie, która pokryła koszty pogrzebu przysługuje zasiłek od ZUS w wysokości 4 tys. (stan na 2019 r.)  Wniosek o zasiłek pogrzebowy może więc złożyć małżonek lub krewni, ale również przyjaciele, pracodawca, gmina lub kościół. Muszą oni jednak odpowiednio udokumentować poniesione koszty. Wszystkie niezbędne załączniki należy złożyć do ZUS-u razem z wypełnioną formą  Z-12 w ciągu 12 miesięcy od dnia zgonu. Możliwe jest również upoważnienie zakładu pogrzebowego organizującego ceremonię, do złożenia wniosku i wypłacenia pieniędzy.

• Odprawa pośmiertna i renta rodzinna

W przypadku śmierci pracownika członkom rodziny przysługuje odprawa pośmiertna wypłacana przez pracodawcę. Jest to jednorazowa kwota zależna od stażu pracy zmarłego. Osoby upoważnione do otrzymania odprawy pośmiertnej muszą spełniać takie same warunki jak w przypadku renty rodzinnej. Renta rodzinna to forma rekompensaty pieniężnej ze strony ustawodawcy, mająca na celu pomóc w utrzymaniu się rodziny po stracie bliskiego.  W zależności od ilości osób upoważnionych jest to od 85-95% emerytury lub renty, która przysługiwałaby zmarłemu. 

• Abonament na telefon

W przypadku śmierci bliskiej osoby powinniśmy rozwiązać lub przepisać umowę  na telefon komórkowy. Po okazaniu aktu zgonu i wypełnieniu odpowiednich dokumentów umowa powinna zostać rozwiązana natychmiast, bez zachowania okresu wypowiedzenia. Możemy również kontynuować abonament i przeprowadzić cesję umowy na siebie lub na osobę, która będzie korzystać z usługi.

• Konto w banku

Przepisy określone przez Związek Banków Polskich zezwalają wypłacanie pieniędzy z konta zmarłego jedynie za okazaniem Sądowego stwierdzenia nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia. W przypadku wspólnego konta małżonków wdowa lub wdowiec mają prawo wypłacić połowę salda konta, a pozostała suma podlega dziedziczeniu.

Gdy na koncie nie ma żadnych pieniędzy możemy wnioskować o zamknięcie rachunku za okazaniem aktu zgonu.

• Spadek dla najbliższej rodziny

Następstwem śmierci w rodzinie jest podział spadku, do którego zaliczają się zarówno prawa majątkowe, jak i obowiązki zmarłego. Do najczęstszych sytuacji należy podział spadku po rodzicach między dziećmi. Zwykle spadek kojarzymy jako kwoty pieniężne lub nieruchomości zostawione do podziału między członków rodziny. Należy jednak pamiętać również o przerejestrowaniu samochodu,  zerwaniu umowy abonamentowej na telefon. 

Dziedziczenie ustawowe a testament.

Istnieją dwa sposoby dzielenia spadku pomiędzy spadkobierców. Pierwszy z nich – bierny; nie wymaga od nas żadnych działań, ponieważ wszystko dzieje się zgodnie z przepisami ustawy. Drugi – aktywny; polega na wyrażaniu swojej woli za pomocą testamentu.

Aby testament był prawomocny musi on spełniać kilka warunków. Przede wszystkim musi być napisany odręcznie, zaopatrzony w datę i czytelny podpis testatora. Do sporządzenia dokumentu w ten sposób niepotrzebni są świadkowie. W przypadku obawy nagłej śmierci testatora możliwe jest sporządzenie tzw. testamentu szczególnego – ustnego, który musi zostać poświadczony przez trzy osoby.

Trzeba również wiedzieć, że testament może być spisany wyłącznie przez jedną osobę, dlatego małżonkowie, którzy chcą spisać zasady dziedziczenia wspólnego majątku muszą sporządzić dwa osobne dokumenty. W przypadku niespełnienia któregoś z warunków dokument zostaje uznany za nieważny i dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Testament jest dobrym rozwiązaniem, gdy nie zgadzamy się z ustawową kolejnością dziedziczenia.

Przyjęcie spadku lub odrzucenie spadku.

W momencie otwarcia spadku warunkowo nabywamy prawo do jego części, gdy znajdujemy się w gronie osób dziedziczących na mocy ustawy lub testamentu. Nie jest to jednak równoznaczne z faktycznym nabyciem spadku. Na podjęcie decyzji o przyjęciu spadku mamy do sześciu miesięcy od jego otwarcia. W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie jest wymagane żadne działanie ze strony spadkobiercy, a dziedziczenie przebiega w sposób opisany w ustawie lub testamencie. Możemy również złożyć stosowne oświadczenie, które skróci sześciomiesięczny okres oczekiwania.

W przypadku odrzucenia spadku spadkobierca traktowany jest tak, jak gdyby otwarcia spadku nie dożył. Jego prawa do spadku zostają wtedy przeniesione na jego zstępnych, na zasadach dziedziczenia ustawowego. Odrzucenie spadku może być korzystne przykładowo w sytuacji, gdy wartość długów znacznie przekracza majątek zmarłego.

Odrobinę inaczej wygląda odrzucanie prawa do spadku z mocy testamentu. W tej sytuacji prawo do dziedziczenia przechodzi na pozostałych powołanych proporcjonalnie do ich udziału, do podstawionych powołanych (czyli osób, które  zostały wskazane przez testatora w razie odrzucenia spadku) lub spadkobierców ustawowych.

W przypadku gdy osoba jest zarówno w gronie dziedziców testamentowych, jak i ustawowych, może ona odrzucić testament, a otrzymać spadek, który przypadałby mu według prawa spadkowego. Takie rozwiązanie może się sprawdzić w przypadku obarczenia spadku różnymi zapisami dodatkowymi i warunkami dziedziczenia.

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku.

Wiele osób zastanawia się, czy sądowe stwierdzenie nabycia spadku jest w ogóle konieczne. Tak naprawdę prawo nie nakazuje przeprowadzenia takiego postępowania, lecz podkreśla, że leży ono w interesie spadkobiercy. Jest ono bowiem dokumentem, który będzie konieczny do okazania osobom trzecim w celu potwierdzenia prawa do zarządzania majątkiem zmarłego. Umożliwi ono odzyskanie należności spadkobiercy oraz sprzedaż nieruchomości, która była częścią masy spadkowej.

Złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku dla najbliższej rodziny nie jest ograniczone datą. Jednak w przypadku gdy nie upłynie 6 miesięcy od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), konieczne jest złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez wszystkich powołanych.

Co dalej? Dokonanie działu spadku.

Krokiem następującym po sądowym stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest dokonanie działu spadku. Dopiero na tym etapie masa spadkowa zostaje podzielona na części według zasad dziedziczenia ustalonych przez Sąd.

Podobnie jak dokument stwierdzający nabycie spadku nie jest on konieczny ani obarczony żadnym terminem. Można go dokonać w każdym momencie po śmierci spadkodawcy, jednak warto zaznaczyć, że znacznie ułatwia on zarządzanie majątkiem spadkowym. Od momentu dokonania działu spadku wiadomo będzie komu ile się należy, oraz które przedmioty majątku zostaną przypisane do konkretnych osób.

Zgłoszenie spadku do urzędu skarbowego i opłacenie podatku od spadków i darowizn.

Otrzymanie spadku jest czynnością obarczoną koniecznością opłacenia podatku. Wysokość podatku jest zależna od wartości spadku i stopnia pokrewieństwa pomiędzy spadkodawcą i spadkobiercą. W przypadku dziedziczenia pomiędzy najbliższymi członkami rodziny (I grupa dziedziczenia) może mieć zastosowanie zwolnienie z obowiązku podatkowego, warunkiem jest zgłoszenie odpowiedniej formy (SD-Z2)  w swoim Urzędzie Skarbowym w ciągu sześciu miesięcy od otrzymania spadku.

W pozostałych przypadkach spadkobiercy mają miesiąc od powstania obowiązku skarbowego na złożenie formularza SD-Z3 w celu wyliczenia wysokości podatku. Po otrzymaniu decyzji powinniśmy opłacić podatek nie później niż po upływie 14 dni.