Narkotyki, substancje psychoaktywne, środki odurzające, używki – czym są i jakie kary grożą za ich posiadanie?

Narkotykiem nazywamy zwykle środek odurzający, którego głównym efektem jest obniżenie wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego. Jest to jednak jedynie pojęcie potoczne stosowane wobec substancji psychoaktywnych, a same przepisy prawa nie zawierają definicji narkotyku. Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomaniiposługuje się̨ natomiast pojęciem środków odurzających, substancji psychotropowych oraz środków zastępczych, które to pojęcia zostały zdefiniowane legalnie (art. 4 pkt 26; art. 4 pkt 25; art. 4 pkt 27).

Podział narkotyków na twarde i miękkie

W społecznej świadomości przyjął się podział na narkotyki twarde i miękkie, pomimo że ma on charakter umowny i nie został określony żadnymi przepisami. Wyjątkiem w tej kwestii pozostaje jednak prawo przyjęte w Holandii, gdzie postanowiono wprowadzić oficjalny podział. W prawie holenderskim narkotyki podzielone są na dwie listy — handel narkotykami umieszczonymi na liście I (narkotyki twarde) jest bezwzględnie zabroniony. Te, które znalazły się na liście nr II (narkotyki miękkie), można zakupić bez ryzyka kary, ale jedynie w ograniczonej ilości. Przede wszystkim należy mieć na uwadze to, że ścisłe i jednoznaczne rozróżnienie narkotyków miękkich i twardych nie jest możliwe z uwagi na zbyt duże rozbieżności w opiniach różnych specjalistów. Podejmując się przeprowadzenia takiego rozróżnienia, z reguły pod uwagę brane są dwa czynniki: wywołanie uzależnienia fizycznego oraz charakter i rozmiar szkód, będących konsekwencją zażywania danej substancji. Według tych kryteriów do miękkich narkotyków zaliczane są: marihuana, ectasy (MDMA), LSD, grzyby halucynogenne. Do twardych narkotyków zaliczane są natomiast: kokaina, amfetamina i opioidy, czyli substancje oddziałujące na receptory opioidowe w mózgu, w tym pozyskiwane z maku pospolitego opiaty, np. kodeina, morfina, opium, heroina.

Dopalacze, czyli nowe substancje psychoaktywne

Ze względu na wyjątkową szkodliwość tego typu środków szczególną uwagę należy poświęcić „dopalaczom”. Terminem „dopalacze” w Polsce określa się wszystkie produkty z substancjami psychoaktywnymi, których nie ma na liście środków zawartej w „ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii”. W swoim składzie

produkty te zawierają takie substancje jak mefedron, kannabinoidy, katynony i syntetyczne opioidy. Należy jednak zaznaczyć, że skład chemiczny dopalaczy ulega ciągłej zmianie, w celu ominięcia zakazów antynarkotykowych. Wraz z wejściem ustawy zabraniającej obrotu konkretną substancją psychoaktywną w jej miejsce pojawia się nowy specyfik ze zmodyfikowanym składem, który ma bardzo podobne działanie, a jeszcze nie został uwzględniony w wykazie środków odurzających i substancji psychotropowych, będącego załącznikiem do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Zwykle w dopalaczach znajduje się kilka różnych substancji psychoaktywnych, co tylko potęguje ich szkodliwość i czyni je substancjami o bardzo silnym działaniu. Warto pamiętać, że rzadko zdarza się, aby na opakowaniu umieszczono pełną listę substancji psychoaktywnych zawartych w danym produkcie. Należy zwrócić uwagę na przepisy wprowadzone w celu skuteczniejszej walki z dopalaczami. Dnia 21 sierpnia 2018 zaczęła obowiązywać ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Nowelizacja ustawy wprowadziła nowe mechanizmy, które wykorzystują prawo karne przeciwko producentom i sprzedawcom nowych substancji psychoaktywnych. W efekcie wprowadzonych rozwiązań osoby sprzedające „dopalacze” będą traktowane tak samo, jak osoby sprzedające narkotyki. Nowa ustawa zmienia definicję dopalaczy – substancja psychoaktywna została „oderwana” od środka zastępczego. Dzięki ustawie znacznemu przyspieszeniu uległ też proces wpisywania nowych substancji na listę związków zakazanych. Wcześniej trzeba było nowelizować ustawę, by określić listę substancji zakazanych, a teraz następuje to w drodze rozporządzenia. W ustawie znalazł się również zapis nakładający obowiązek zgłaszania do Państwowej Inspekcji Sanitarnej przypadków zatrucia środkiem zastępczym lub nową substancją psychoaktywną.

JAKIE KARY GROŻĄ ZA POSIADANIE NARKOTYKÓW?

Samo posiadanie narkotyków, bez względu na ich rodzaj, jest w Polsce nielegalne a odpowiedzialność karna za ich posiadanie, została uregulowana w przepisie art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Za posiadanie narkotyków grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Jeżeli jednak u sprawcy znaleziono znaczną ilość substancji odurzających lub środków psychoaktywnych podlega on karze wyższej – pozbawienia wolności od roku do lat 10. Ustawodawca złagodził zaś odpowiedzialność karną w wypadku mniejszej wagi — sprawca podlega wówczas grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Problematyka określenia „znacznej ilości” środków odurzających w polskim prawie karnym

Z uwagi na brak zdefiniowania pojęcia znacznej ilości środków odurzających w ustawie problemy stwarza jednoznaczne i wyraźne określenie, kiedy tak naprawdę mamy do czynienia ze „znaczną ilością” środków odurzających. Sąd Najwyższy od lat konsekwentnie broni poglądu, że jeżeli przedmiotem czynu jest taka ilość środków, która mogłaby zaspokoić tego rodzaju potrzeby co najmniej kilkudziesięciu uzależnionych, to należy przyjąć, że jest tych środków znaczna ilość.
Jeśli chodzi o użyte określenie „kilkudziesięciu uzależnionych”, to w jednym z wyroków wskazano, że „znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób, to jest co najmniej 20 osób” (wyr. SA w Łodzi z 7.07.2020 r., sygn. II AKa 353/19)
Można więc uznać, że kryterium ilościowe pojęcia znaczna ilość winno być zawsze ocenione przez pryzmat ilości porcji, jakie mogą być przygotowane do bezpośredniego użycia.

Posiadanie niewielkiej ilości narkotyków na własny użytek a przepisy

Szczególnie interesującym zagadnieniem z perspektywy prawa karnego jest kwestia posiadania niewielkiej ilości narkotyków na własny użytek. Należy podkreślić, że posiadanie narkotyków, nawet w niewielkiej ilości, uznawane jest za przestępstwo, co oznacza, że wbrew powszechnemu przekonaniu nie jest dopuszczalne posiadanie niewielkiej ilości narkotyków na własny użytek.

Z uwagi na to, że znacząca ilość przestępstw narkotykowych dotyczy osób, które posiadają nieznaczną ilość substancji odurzających z zamiarem samodzielnej konsumpcji swoje zastosowanie znajdzie przepis art.62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Przepisy te nie zezwalają więc na posiadanie nieznacznej ilości narkotyków na własny użytek, ale dają organom ścigania prawo umorzenia postępowania karnego przy spełnieniu określonych warunków. Postępowanie może zostać umorzone, gdy posiadana ilość środka odurzającego jest nieznaczna a ponadto ma ona służyć wyłącznie własnej konsumpcji. Oprócz tego orzeczenie kary wobec sprawcy będzie musiało zostać uznane za niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości. 

Jeżeli toczy się wobec Ciebie postępowanie karne skontaktuj się jak najszybciej z naszą Kancelarią, pomożemy Ci znaleźć najkorzystniejsze zakończenie sprawy.