Przedmiot rozstrzygnięcia w sprawie o rozwód

Wyrok, czyli co?

Rozwód częstokroć bywa jedynym słusznym rozwiązaniem, gdy więzi między małżonkami, które stanowiły fundament związku, całkowicie ustały. Należy zdać sobie sprawę, że orzeczenie sądowe prowadzące do rozwiązana małżeństwa to nie tylko sformalizowanie rozstania dwojga ludzi. Treść wyroku rozwodowego zależy m.in. od posiadania przez małżonków wspólnych małoletnich dzieci, a także od małżeńskiego ustroju majątkowego. Co zatem stanowi przedmiot rozstrzygnięcia w sprawie o rozwód?

Rozwiązanie małżeństwa

Zupełny i trwały rozkład pożycia to obligatoryjna przesłanka uzasadniająca orzeczenie rozwodu. Zgodnie z przyjętą od wielu lat linią orzeczniczą, przesłanka ta zostaje zrealizowana, gdy między małżonkami ustają wszelkie więzi fizyczne, duchowe oraz gospodarcze.

Jednakże trzeba podkreślić, że polskie prawo wprowadza również tzw. negatywne przesłanki rozwodowe, których zaistnienie czyni orzeczenie rozwodu niedopuszczalnym. Jeśli na skutek rozstania miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków bądź z innych powodów rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, sąd nie orzeknie rozwodu.

Podobnie w sytuacji, gdy rozwodu domaga się małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. W tym ostatnim przypadku może jednak dojść do rozwiązania małżeństwa, jeśli drugi małżonek zgodzi się na rozwód lub odmowa wyrażenia przez niego zgody stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Zobacz również:

Istotną kwestią w przedmiocie rozwiązania małżeństwa jest ustalenie zawinienia stron w rozkładzie pożycia. Co do zasady, sąd orzeka, czy i który z małżonków ponosi winę, jednakże odstępuje od dokonania takiej oceny, jeśli strony złożą zgodne wnioski o nieorzekaniu przez sąd w tym zakresie.

Poza kwestiami honorowymi i poczuciem „moralnego zwycięstwa”, orzeczenie o winie ma znaczenie przy ustanowieniu ewentualnego obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka.

Władza rodzicielska

Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obligują sąd wyrokujący o rozwodzie do rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi małżonków. Strony mogą również w drodze konstruktywnego dialogu samodzielnie uregulować tę kwestię i sporządzić pisemne porozumienie, które zostanie uwzględnione przez sąd, o ile zasady ustalone przez rodziców są zgodne z dobrem ich dziecka, gdyż to jego interes jest priorytetowy przy regulowaniu sposobu wykonywania władzy.

Często rozstrzygnięcie w przedmiocie władzy rodzicielskiej polega na powierzeniu jej jednemu z rodziców przy równoczesnym ograniczeniu wykonywania władzy drugiemu rodzicowi do określonych obowiązków i uprawnień. Wraz z wydaniem takiego orzeczenia rodzic dysponujący ograniczoną władzą może współdecydować wyłącznie w istotnych sprawach dla życia dziecka takich jak zmiana nazwiska czy wydanie paszportu.

Co istotne, wyrok rozwodowy w zakresie, w jakim rozstrzyga o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania, nie jest niewzruszalny.

O ile wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić takie rozstrzygnięcie. Wpływ różnorodnych czynników sytuacyjnych niejednokrotnie uzasadnia całkowite pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej, ale także może przemawiać za przyznaniem pełni władzy obojgu rodzicom. Każdy stan faktyczny wymaga indywidualnego podejścia i dokonania przez sąd wnikliwej analizy wszelkich nowych okoliczności.

Kontakty z dzieckiem

Oprócz władzy rodzicielskiej, w wyroku rozwodowym sąd rozstrzygnie również o sposobie kontaktowania się rodziców z dzieckiem. Także w tym przedmiocie małżonkowie mogą sporządzić pisemne porozumienie, a wyrokujący sąd weźmie je pod uwagę, jeśli ustalone reguły kontaktowania się z małoletnim są zgodne z jego dobrem. Jeśli jednak obie strony postępowania złożą zgodne wnioski o nieorzekaniu przez sąd o kontaktach, sąd nie będzie rozstrzygać w tej kwestii.

Standardowy sposób regulowania kontaktów polega na wyznaczeniu konkretnych dni oraz godzin, podczas których rodzic może spędzić czas z dzieckiem, ze wskazaniem, czy może zabierać je do siebie. W niektórych sytuacjach, gdy postawa rodzica budzi zastrzeżenia, a dobro dziecka tego wymaga, kontakt może być dozwolony wyłącznie w obecności kuratora, drugiego rodzica bądź ograniczony do połączeń telefonicznych czy przez skype’a. Tak jak w przypadku rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej, ewentualne nowe okoliczności pojawiające się po wydaniu wyroku mogą uzasadniać zmianę orzeczenia w zakresie kontaktów. W takim przypadku sąd opiekuńczy przy ponownym rozstrzyganiu o kontaktach musi oczywiście brać pod uwagę dobro dziecka.

Alimenty

Małżonkowie, którzy mają wspólne dzieci, powinni liczyć się z tym, że w ramach postępowania rozwodowego sąd bada, jakie są koszty utrzymania oraz wychowania dzieci, a także jaka jest sytuacja finansowa rodziców i na tej podstawie rozstrzyga o obowiązku alimentacyjnym małżonków.

Orzeczenie w zakresie alimentów jest tą częścią wyroku rozwodowego, która najczęściej może prowadzić do powstania czy też zaostrzenia istniejącego już konfliktu między małżonkami. Niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, w której jedno z małżonków domaga się wyższych niż ustanowione w wyroku alimentów, drugie z kolei żąda ich obniżenia. Staje się to podstawą do częściowego zaskarżenia wyroku rozwodowego w drodze apelacji.

Małżonek żądający alimentów na dziecko powinien ściśle określić ich wysokość, a także jak najszerzej wykazać zasadność przekazywania takich środków na rzecz dziecka. W tym celu konieczne jest przedstawienie przede wszystkim rachunków potwierdzających koszty miesięcznego utrzymania dziecka.

Tak jak rozstrzygnięcie o władzy i kontaktach, tak ustalenie wymiaru obowiązku alimentacyjnego nie jest niezmienne. Ustalając wysokość alimentów sąd bierze pod uwagę usprawiedliwione potrzeby dziecka, a także możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego rodzica. Niewątpliwie z biegiem czasu po orzeczeniu rozwodu szereg okoliczności wpływa na potrzeby dziecka oraz sytuację ekonomiczną zobowiązanego, stąd ustalone alimenty stać się mogą nieadekwatne do nowej rzeczywistości. Uzasadnione jest wówczas wnioskowanie o zmianę zakresu świadczeń alimentacyjnych.

Zobacz również:

Korzystanie z mieszkania

Można powiedzieć, że regułą jest wspólne zamieszkiwanie małżonków w okresie pożycia małżeńskiego, a odmienna sytuacja należy do rzadkości. Postępowanie w sprawie o rozwód często wywołuje obawy stron o to, że wraz z dniem wydania wyroku jedno z małżonków będzie musiało natychmiast wyprowadzić się ze wspólnie zajmowanego dotąd domu czy mieszkania. 

Otóż sprawa ta nie jest rozwiązywana w tak arbitralny i dramatyczny sposób. Sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga o sposobie korzystania z mieszkania przez okres, gdy małżonkowie po rozwodzie będą w nim jeszcze wspólnie żyć. Obligatoryjność orzeczenia o sposobie korzystania z mieszkania upada, gdy oboje małżonkowie złożą zgodne wnioski o zaniechaniu przez sąd wydania rozstrzygnięcia w tym przedmiocie. Możliwa jest również sytuacja, w której małżonkowie zgodnie zażądają podziału wspólnego mieszkania (o ile podział taki jest realny) i sąd orzeknie o korzystaniu z mieszkania przychylając się do tego wniosku. Należy podkreślić, że na kształt rozstrzygnięcia sądu w tym przedmiocie nie ma wpływu okoliczność, czy mieszkanie stanowi własność jednego z małżonków, czy też jest przedmiotem współwłasności małżonków.

Nie jest przesądzone, że po orzeczeniu rozwodu byli małżonkowie będą musieli ze sobą zamieszkiwać. Często spotykaną sytuacją jest dobrowolna wyprowadzka jednej ze stron do nowego lokalu, do czego dochodzi nawet przed wydaniem wyroku rozwodowego (co dodatkowo potwierdza trwały i zupełny rozkład pożycia).

Wyjątkowo, na żądanie strony, sąd może nakazać eksmisję współmałżonka, gdy ten swoim rażąco nagannym zachowaniem wspólne zamieszkiwanie czyni wręcz niemożliwym. Jakie postępowanie może zadecydować o eksmisji? Przede wszystkim akty agresji, stosowanie przemocy fizycznej czy psychicznej wobec współmałżonka i dzieci, wszczynanie awantur, nadużywanie alkoholu bądź innych substancji odurzających.

Podział majątku

Przepisy wprowadzają kilka małżeńskich ustrojów majątkowych. Z mocy prawa w chwili zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami powstaje wspólność majątkowa. Wówczas rzeczy i prawa, które małżonkowie nabywają przez czas trwania ich związku, wchodzą do majątku wspólnego, jedynie niektóre przedmioty majątkowe, szczegółowo wskazane w przepisach, stanowią część majątku osobistego każdego z małżonków.

Powstaje pytanie, co dzieje się z majątkiem wspólnym, jeśli małżonkowie decydują się na rozwód?

Zasadniczo w ramach sprawy o rozwód sąd nie rozstrzyga o podziale majątku. Jednakże jeśli jedno z małżonków złoży stosowny wniosek, sąd dokona podziału, o ile nie doprowadzi to do nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Pewnym rozwiązaniem, znacznie upraszczającym ewentualne rozstanie, jest sporządzenie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. W takim ustroju każde z małżonków dysponuje swoim prywatnym, odrębnym majątkiem, zaś majątek wspólny nie istnieje. Zawarcie tzw. intercyzy jeszcze przed zawarciem małżeństwa, czy też w jego trakcie (połączone z umownym podziałem zgromadzonego do chwili ustanowienia rozdzielności majątku wspólnego) czyni potencjalne postępowanie rozwodowe znacznie szybszym i bardziej ekonomicznym.