Recydywa – zmiany po nowelizacji Kodeksu karnego

1 października 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego. Zmiana wprowadziła surowsze reguły odpowiedzialności za powrót do przestępstwa, czyli zjawisko popularnie zwane „recydywą”. Chodzi o taką sytuację, w której sprawca ponownie popełnia umyślne przestępstwo podobne do tego, za które został skazany na karę pozbawienia wolności. Dotyczy to jednak tylko ponownego popełnienia przestępstwa w ciągu 5 lat po odbyciu minimum 6 miesięcy kary. Mowa o recydywie z art. 64 Kodeksu karnego.

Trzeba też wiedzieć czym jest przestępstwo podobne według Kodeksu karnego – są to przestępstwa należące do tego samego rodzaju (np. przestępstwa przeciwko życiu jak zabójstwo i „podobne” do niego podżeganie do zabójstwa), przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia (np. pobicie i „podobny” do niego rozbój) albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (np. oszustwo i kradzież).

Odpowiedzialność przed nowelizacją

Wobec zaistnienia recydywy sądy mogły dotychczas wymierzać karę za nowe przestępstwo, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Przed zmianą, przykładowo za rozbój groziło więzienie od 2 do 12 lat, zatem sąd za rozbójniczą recydywę mógł wymierzyć karę do 18 lat (12 lat, czyli górna granica zagrożenia karą + 6 lat, czyli połowa tego zagrożenia)

Odpowiedzialność po nowelizacji

Po zmianie przepisów – oprócz tego, że za rozbój grozi od 2 do 15 lat więzienia – sąd dalej może wymierzać karę za przestępstwo objęte recydywą w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (dzisiaj to maksymalnie 22 lata i 6 miesięcy). Jednak obecnie sąd musi wymierzyć minimalną karę powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Zatem sąd musi wymierzyć przynajmniej karę w wysokości 2 lat i jednego miesiąca (miesiąc to minimalna jednostka wymierzania kary pozbawienia wolności, a więc jeśli sąd musi orzec powyżej minimum, to musi orzec co najmniej ten dodatkowy miesiąc).

Surowsza odpowiedzialność za przestępstwa na tle seksualnym

Nowe brzemiennie ustawy zawiera art. 64a Kodeksu karnego. Nakłada on na sąd obowiązek podniesienia minimalnego zagrożenia karą za przestępstwa na tle seksualnym, objęte recydywą. Przepis dotyczy bowiem zbrodni zabójstwa ze zgwałceniem, a także przestępstw przeciwko wolności seksualnej, za które grozi kara pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 8 lat. Prościej – jeśli za przestępstwo na tle seksualnym można dostać więcej niż 8 lat więzienia, to stosujemy art. 64a Kodeksu karnego i zaostrzamy odpowiedzialność. Na czym jednak polega zaostrzenie odpowiedzialności?

Sąd w powyższych przypadkach musi orzec karę pozbawienia wolności od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę i maksymalnie do górnej granicy zwiększonej o połowę.

Istnieje jeden wyjątek. Zwiększenie górnej granicy zagrożenia karą nie dotyczy zbrodni, a więc na przykład zgwałcenia zbiorowego (art. 197 § 3 pkt 1 Kodeksu karnego). Dalej jednak recydywiście trzeba wymierzyć karę w minimalnej wysokości zwiększonej o połowę.

Okoliczności obciążające – recydywa a surowość kary

Kodeks karny zawiera także nowe przepisy precyzujące tzw. okoliczności obciążające, czyli sytuacje, które sąd powinien wziąć pod uwagę na niekorzyść oskarżonego przy wymiarze kary. Zgodnie z art. 57 § 2a pkt 1 Kodeksu karnego, uprzednia karalność za przestępstwo umyślne jest taką okolicznością. Konsekwencją jej stwierdzenia przez sąd będzie surowszy wymiar kary.

Uwaga na koniec – czy prawo czasem działa wstecz?

Zmiany przepisów prawa karnego nie zawsze oznaczają, że surowsze reguły będą obowiązywać we wszystkich postępowaniach. Co to znaczy?

Otóż, jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Przykład: A. Iksiński, recydywista, popełnił oba rozboje przed wejściem w życie nowelizacji 1 października 2023 r. Jeżeli sąd wyda wyrok dotyczący drugiego rozboju już po tej dacie, to zastosuje ustawę względniejszą, czylitęsprzed nowelizacji.

Czasami więc prawo działa wstecz, ale tylko wtedy, kiedy ustawodawca chce w ten sposób chronić zaufanie obywateli. Gdyby nowe przepisy były stosowane bezwzględnie, to stalibyśmy przed groźbą arbitralnej zmiany standardów karania i zupełnej nieprzewidywalność ostatecznych konsekwencji popełnianych czynów.