Spadek i dziedziczenie

Spadek i dziedziczenie niekiedy wydają się skomplikowane, choć w rzeczywistości są to bardzo proste reguły, które łatwo można zrozumieć. Dowiedz się jak funkcjonuje spadek i dziedziczenie z naszego krótkiego wpisu.

Dzięki tej publikacji praktycznie poznasz:

• Spadek – jego definicja
• Przyjęcie spadku 
• Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
• Przyjęcie spadku wprost
• Odrzucenie spadku
• Inwentaryzacja majątku
• Dziedziczenie długów
• Wykaz inwentarza
• Spis inwentarza
• Działania inwentaryzacyjne
• Stwierdzenie nabycia spadku
• Dział spadku
• Spadek po rodzicach

Spadek – definicja

Spadek to majątek po zmarłym członku bliższej lub dalszej rodziny, który z mocy prawa (testamentu lub ustawy) przypada spadkobiercom, czyli osobom przeznaczonym do jego dziedziczenia. Na spadek składają się zarówno czynne składniki majątku, czyli aktywa, jak i bierne, czyli pasywa, albo inaczej “zobowiązania”. Spadkobiercy dziedziczą łącznie obydwie strony bilansu spadkowego. 

Jak postąpić ze spadkiem? Przyjęcie spadku.

Spadek jest nabywany z chwilą jego “otwarcia”, tzn śmierci spadkodawcy. Jednak nabycie to jest warunkowe – spadkobiercy mają prawo przyjąć lub odrzucić spadek w terminie 6 miesięcy od powzięcia informacji o jego nabyciu. Dla każdego ze spadkobierców czas ten jest liczony indywidualnie. Przyjęcie spadku odbywa się w formie pisemnego oświadczenia złożonego przed sądem lub notariuszem. 

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza zabezpieczenie spadkobierców przed długami spadkowymi, których wartość przekracza stronę czynną stronę bilansu – czyli aktywa. Zobowiązania przewyższające wartość majątku nie są przedmiotem spadkobrania oraz w konsekwencji nie stanowią zobowiązania jako dług spadkowy. Do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza potrzebny jest spis albo wykaz inwentarza (patrz niżej). 

Przyjęcie spadku wprost

Przyjęcie spadku wprost niesie ze sobą ryzyko przejęcia zobowiązań, które nie mają pokrycia w majątku spadkowym. Innymi słowy, wartość spadku może być ujemna. Długi te stają się dla spadkobiercy zobowiązaniem osobistym, za którego rozliczenie odpowiada całym swoim majątkiem. 

Odrzucenie spadku

Spadkobierca ma prawo odrzucić spadek (zrzec się spadku), wtedy w jego miejsce wchodzą inne osoby uprawnione na podstawie testamentu albo ustawy. W przypadku odrzucenia spadku postępuje się tak, jakby spadkobierca nie dożył jego otwarcia. 

Warto mieć świadomość, że odrzucenie problematycznego spadku nie jest najlepszym rozwiązaniem. Powoduje to, że ewentualne kłopoty spadają na kolejne uprawnione osoby (np. dzieci odrzucających spadek), a te mogą nie być do ich rozwiązania odpowiednio przygotowane.  

Inwentaryzacja majątku jest podstawą dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza

Inwentaryzacja majątku i przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Decyzja jak postąpić ze spadkiem powinna zapaść na podstawie wyceny jego składników bilansowych. Wycenę można sporządzić na dwa sposoby, albo poprzez wykaz inwentarza, albo poprzez spis inwentarza. Ten pierwszy (wykaz inwentarza) jest dokumentem prywatnym, sporządzanym samodzielnie lub ewentualnie we współpracy z prawnikiem na podstawie urzędowego druku, podczas gdy spis inwentarza jest dokumentem przygotowywanym przez komornika, za wynagrodzeniem wg stawek urzędowych. 

Wykaz inwentarza

Inwentaryzacja składników majątkowych spadku i ich rynkowa wycena są warunkiem przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dokument wykazu inwentarza powinien być złożony do sądu spadkowego przez wszystkich spadkobierców łącznie lub oddzielnie. Jeśli w toku spraw okaże się, że niektóre składniki nie zostały zinwentaryzowane, dokument może zostać uzupełniony. Żaden ze spadkobierców nie może zasłaniać się brakiem wiedzy dotyczącym zobowiązań ujawnionych w wykazie inwentarza przez innego spadkobiercę. 

Dziedziczenie długów

Brak złożenia wykazu inwentarza oznacza, że spadkobierca dziedziczy wprost, czyli w całości także ewentualne długi spadkowe przewyższające wartość czynnych składników majątku. Taką samą konsekwencję zaciągnie na siebie spadkobierca, który umyślnie ukrył lub zaniżył wartość składników majątkowych spadku, lub też dodał nieistniejące długi. Warto podkreślić, że sankcję dziedziczenia wprost (dziedziczenia prostego) zaciąga tylko świadome działanie spadkobiercy, a nie działanie pod wpływem błędu. 

Działania inwentaryzacyjne

Spadkobierca, który zgodnie z oczekiwaniem ustawodawcy chce wykazać należytą staranność sporządzając wykaz inwentarza, powinien złożyć pisemne zapytania o ewentualne długi zmarłego. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej powinny być to:

• zestawienie zaksięgowanych zobowiązań, faktur, podpisanych umów; 
• zestawienie operacji bankowych, wykaz zapłaconych odsetek lub rat kapitałowych wskazujących na istnienie zobowiązań kredytowych, leasingowych lub pożyczek; 
• potwierdzenie sald handlowych od kontrahentów, ewentualnych rozliczeń pracowniczych;
• złożenie zapytania do Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych;  

W przedmiocie majątku prywatnego są to działania dotyczące:

• potwierdzenia sald z dostawcami mediów i administracją nieruchomości;
• kwerendy dokumentów prywatnych w poszukiwaniu ewentualnych umów lub poręczeń.

Stwierdzenie nabycia spadku

Stwierdzenie nabycia spadku to nazwa postępowania, którego celem jest określenie kto nabył spadek. Postępowanie to nie ma charakteru sporu sądowego, stąd u podstaw jego wszczęcia jest wniosek, a nie pozew. Postępowanie kończy się postanowieniem o charakterze deklaratoryjnym, czyli stwierdzeniem istniejącego stanu faktycznego.

Sądem właściwym dla postępowania jest sąd odpowiedni do ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, a w przypadku problemu z jego ustaleniem, sądem właściwym ze względu na położenie majątku. 

Dział spadku

Spadek jest współwłasnością wszystkich spadkobierców, jego rozdzielenie nazywa się działem spadku i może zostać przeprowadzone umownie za zgodą wszystkich spadkobierców. Jeśli takiej zgody nie ma dział spadku może przeprowadzić sąd.

Ustanie współwłasności odnosi się do aktywów majątku. Oznacza to, że nie jest możliwy podział długów spadkowych, za które spadkobiercy odpowiadają solidarnie do chwili działu spadku, a po jego podziale proporcjonalnie do swoich udziałów. Nie dotyczy to jednak zobowiązań z tytułu świadczeń niepodzielnych, które nadal pozostają solidarne. 

Jak przygotować się do dziedziczenia?

Dziedziczenie po rodzicach 

Dziedziczenie po rodzicach może się odbywać na podstawie rozporządzenia testamentowego (dziedziczenie testamentowe) albo na podstawie ustawy (tzw. dziedziczenie ustawowe). 

Testator (spadkodawca) może zapisać cały majątek poszczególnym członkom rodziny lub ich pominąć i spadek przekazać osobie trzeciej albo instytucji. W takim wypadku pominięci w testamencie, a uprawnieni ustawowo do udziału w spadku członkowie rodziny mają prawo do zachowku. Zachowek jest roszczeniem pieniężnym kierowanym do masy spadkowej, z punktu widzenia spadkobierców jest długiem spadkowym. 

Zobacz też:

Darowizna a zachowek

Jeżeli spadkodawca nie zostawił testamentu dział spadku dokonuje się na podstawie norm ustawowych. Rodzina spadkobiercy w pierwszym stopniu pokrewieństwa (małżonek i dzieci) dziedziczy w częściach równych, z zastrzeżeniem, że pozostający przy życiu małżonek nie może otrzymać mniej aniżeli ¼ udziału w masie spadkowej.   

Przykład 1 – brak testamentu, dziedziczenie ustawowe:

• Zmarły pozostawił po sobie żonę i dwójkę dzieci, członkowie jego rodziny otrzymują po ⅓ udziału w masie spadkowej;
• Zmarły pozostawił po sobie żonę i trójkę dzieci, członkowie jego rodziny otrzymają po ¼ udziału w masie spadkowej;
• zmarły pozostawił po sobie żonę i czwórkę dzieci, żona otrzymuje ¼ a dzieci pozostałe ¾ rozdzielone na 4 części w równych udziałach – czyli po 3/16 udziału w masie spadkowej.

Jeżeli małżonek zmarłego również nie żyje wtedy dzieci dziedziczą w częściach równych.

A co jeśli nie żyje dziecko spadkobiercy? Jeżeli zmarło bezpotomnie spadek przypada pozostałym członkom rodziny, rodzicowi i rodzeństwu, jeśli natomiast pozostawiło po sobie swoją rodzinę (współmałżonka i dzieci) to dziedziczą oni jego udział w spadku. Dziecko w łonie matki (nasciturus) jest uprawnione do dziedziczenia jeśli przeżyje poród.   

Podsumowanie

Niniejszy artykuł ma walor edukacyjny, jego celem jest przybliżenie mechanizmu dziedziczenia i nabycia spadku. Jeżeli planujesz spadek lub spodziewasz się go otrzymać nie opieraj się jedynie na informacjach z sieci, skontaktuj się z kancelarią i pozwól, że prawnik rozpozna Twoją indywidualną sprawę, oceni ryzyka i podpowie najlepsze rozwiązania.