Uznanie wyroku zagranicznego w Polsce – wyrok UE a Polska, procedura i odmowa uznania

W dobie globalizacji coraz częściej zdarza się, że polscy obywatele uczestniczą w postępowaniach sądowych za granicą. Powstaje wtedy pytanie, jak zapewnić, by orzeczenie wydane poza Polską miało moc prawną również w naszym kraju. Innymi słowy – konieczne jest uznanie wyroku zagranicznego w Polsce. W poniższym artykule wyjaśniamy, czym jest uznanie obcego orzeczenia, jak przebiega procedura jego uznania, czym różni się sytuacja wyroków z krajów Unii Europejskiej od tych spoza UE (tzw. wyrok UE a Polska), a także kiedy polski sąd może odmówić uznania wyroku. Na koniec przedstawimy praktyczną rekomendację, dlaczego w takich sprawach warto skonsultować się z adwokatem.

Co to jest uznanie wyroku zagranicznego w Polsce?

Uznanie wyroku zagranicznego to proces, w wyniku którego orzeczenie sądu państwa obcego zostaje oficjalnie „włączone” do polskiego porządku prawnego. Mówiąc prościej, uznany wyrok zagraniczny nabiera mocy prawnej na terytorium Polski, tak jakby było to orzeczenie polskiego sądu. Dopiero po uznaniu wyroku można powoływać się na niego przed polskimi organami i instytucjami. Przykładowo, jeśli uzyskaliśmy za granicą wyrok rozwodowy, to aby móc zawrzeć ponowne małżeństwo w Polsce lub zaktualizować akt stanu cywilnego, polski system prawny musi ten wyrok uznać. Podobnie jest z wyrokami zasądzającymi alimenty czy odszkodowania – bez uznania lub odrębnej procedury stwierdzenia ich wykonalności, zagraniczne rozstrzygnięcie co do zasady nie wywoła skutków prawnych w Polsce.

Warto podkreślić, że uznanie dotyczy orzeczeń prawomocnych (ostatecznych) i najczęściej odnosi się do wyroków w sprawach cywilnych, rodzinnych czy gospodarczych. Dzięki uznaniu takiego orzeczenia, staje się ono skuteczne tak, jak wyrok wydany przez sąd w Polsce. Nie należy mylić uznania wyroku z jego wykonaniem (egzekucją zasądzonej kwoty czy obowiązku) – uznanie jest etapem poprzedzającym ewentualną egzekucję i polega tylko na stwierdzeniu, że dane orzeczenie wywołuje skutki prawne w naszym kraju. Dopiero uznany wyrok (lub wyrok ze stwierdzoną wykonalnością) może podlegać wykonaniu przez polskie organy (np. komornika sądowego).

Wyrok UE a Polska – różnice w uznawaniu orzeczeń z UE i spoza UE

Sytuacja wygląda inaczej w przypadku orzeczeń pochodzących z krajów Unii Europejskiej, a inaczej przy wyrokach z państw trzecich (spoza UE). W ramach UE obowiązują przepisy ułatwiające wzajemne uznawanie orzeczeń sądowych. Co do zasady wyroki wydane w jednym państwie członkowskim UE są uznawane w pozostałych krajach Unii automatycznie, bez potrzeby prowadzenia odrębnego postępowania sądowego. Unijne rozporządzenia (takie jak Bruksela I bis w sprawach cywilnych i handlowych czy Bruksela II ter w sprawach rodzinnych) przewidują, że orzeczenia z jednego kraju UE mają moc obowiązującą w innym kraju UE z minimalnymi formalnościami. Przykładowo, wyroki dotyczące spraw małżeńskich lub rodzicielskich (np. rozwody, władza rodzicielska) podlegają automatycznemu uznaniu na mocy rozporządzeń Bruksela II bis/ter – nie ma potrzeby przeprowadzania osobnego procesu sądowego w Polsce. W praktyce często wystarczy uzyskać odpowiednie zaświadczenie urzędowe (np. standardowy formularz unijny potwierdzający rozwód) i przedłożyć je we właściwym urzędzie w Polsce, aby wyrok został uwzględniony. Co ważne, uznanie wyroku unijnego może być odmówione tylko w wyjątkowych sytuacjach, przewidzianych w prawie UE (np. gdy orzeczenie rażąco narusza polski porządek publiczny, albo pozwany nie został należycie poinformowany o procesie w przypadku wyroku zaocznego – podobne klauzule istnieją w unijnych regulacjach).

Inaczej przedstawia się procedura wobec orzeczeń spoza UE (np. wyroków wydanych w USA, Kanadzie, na Ukrainie czy w Wielkiej Brytanii po Brexicie). Takie wyroki nie podlegają automatycznemu uznaniu na podstawie prawa międzynarodowego czy unijnego. Konieczne jest przeprowadzenie w Polsce formalnego postępowania o uznanie wyroku zagranicznego przed polskim sądem. Innymi słowy, osoba zainteresowana musi zwrócić się do polskiego sądu z wnioskiem o uznanie orzeczenia. Procedura ta odbywa się na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1145 i następne) oraz ewentualnych umów międzynarodowych, jeśli takie zostały zawarte między Polską a danym państwem. W przypadku niektórych wyroków spoza UE (np. w sprawach rodzinnych) mogą istnieć umowy dwustronne lub szczególne przepisy ułatwiające ich uznanie, jednak co do zasady to polski sąd okręgowy decyduje o uznaniu wyroku z kraju trzeciego. Poniżej opisujemy, jak przebiega ta procedura w praktyce.

Jak przebiega procedura uznania wyroku zagranicznego?

Postępowanie o uznanie wyroku inicjowane jest poprzez złożenie odpowiedniego wniosku do właściwego sądu okręgowego w Polsce. Właściwość sądu zależy m.in. od rodzaju sprawy i miejsca zamieszkania stron – zazwyczaj wniosek składa się do sądu okręgowego, w okręgu którego mieszka osoba, której wyrok dotyczy lub gdzie ma nastąpić skutek uznania (np. rejestracja rozwodu). We wniosku należy wskazać, jakiego orzeczenia dotyczy żądanie uznania (podając sygnaturę sprawy, sąd, datę wydania wyroku itp.), oraz uzasadnić interes prawny w uznaniu wyroku (np. potrzeba uznania rozwodu do ponownego zawarcia małżeństwa).

Do wniosku koniecznie trzeba dołączyć odpowiednie dokumenty, w tym przede wszystkim:

• Odpis wyroku (oficjalną kopię orzeczenia) wraz z tłumaczeniem przysięgłym na język polski. Dokument ten powinien być urzędowo poświadczony za zgodność z oryginałem; często wymagane jest opatrzenie wyroku klauzulą apostille lub legalizacją (w zależności od kraju pochodzenia orzeczenia).
• Dokument potwierdzający prawomocność wyroku w państwie wydania– np. zaświadczenie sądu zagranicznego, że wyrok jest ostateczny i nie przysługuje od niego zwyczajny środek odwoławczy. Bez takiego potwierdzenia polski sąd nie uzna orzeczenia (wyrok musi być prawomocny za granicą).
• Dowód należytego zawiadomienia drugiej strony o zagranicznym postępowaniu– dotyczy to sytuacji, gdy wyrok zapadł zaocznie lub strona pozwana nie brała udziału w procesie. Trzeba wykazać, że pozwany otrzymał wezwanie na rozprawę lub dokumenty wszczynające postępowanie w odpowiednim czasie, aby mógł bronić swoich praw.
• Ewentualne zaświadczenia UE – jeśli uznanie dotyczy wyroku w zakresie objętym prawem unijnym, warto dołączyć przewidziane zaświadczenie zgodne z przepisami UE (np. formularz załączany do wyroków rozwodowych z państwa UE lub zaświadczenie według rozporządzenia Bruksela I bis dla wyroków w sprawach cywilnych). Taki dokument nie jest obowiązkowy dla samego uznania, ale bywa wymagany przy wykonywaniu orzeczenia lub ułatwia jego rejestrację w Polsce.

Po złożeniu wniosku z kompletem dokumentów, sąd okręgowy rozpoznaje sprawę. Postępowanie toczy się zwykle w trybie nieprocesowym (jednak z udziałem prokuratora lub ewentualnie zainteresowanej drugiej strony, jeśli ta chce zgłosić swoje stanowisko). Sąd bada z urzędu, czy spełnione są warunki uznania oraz czy nie zachodzą przeszkody do uznania wyroku zagranicznego. Jeżeli wszystko jest w porządku, sąd wydaje postanowienie o uznaniu orzeczenia. Skutkiem takiego postanowienia jest to, że zagraniczny wyrok wywołuje w Polsce takie same skutki prawne, jak analogiczne orzeczenie wydane przez polski sąd. Na przykład, uznany wyrok rozwodowy umożliwia małżonkowi ponowny ślub w Polsce, a uznany wyrok zasądzający określoną sumę pieniędzy może być podstawą do prowadzenia egzekucji komorniczej.

Warto pamiętać, że postanowienie sądu okręgowego o uznaniu (bądź odmowie uznania) wyroku zagranicznego podlega zaskarżeniu – stronom służy zażalenie do sądu apelacyjnego. Dopiero prawomocne postanowienie kończy procedurę uznania.

Kiedy można odmówić uznania wyroku?

Uznanie zagranicznego orzeczenia nie jest automatyczne – musi spełniać wymogi przewidziane w polskim prawie. Istnieją sytuacje, w których polski sąd odmówi uznania wyroku wydanego za granicą. Kodeks postępowania cywilnego wymienia szereg przesłanek, których wystąpienie uniemożliwia uznanie orzeczenia. Do najważniejszych należą:

• Wyrok nie jest prawomocny w państwie, w którym został wydany (nie uprawomocnił się jeszcze za granicą, zatem nie jest ostateczny).
• Sprawa należała do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich (czyli zgodnie z polskim prawem tylko polski sąd miał prawo ją rozstrzygnąć – dotyczy to np. niektórych spraw dotyczących nieruchomości położonych w Polsce lub statusu osobistego obywateli polskich).
• Strona pozwana nie została należycie zawiadomiona o toczącym się za granicą postępowaniu lub została pozbawiona możliwości obrony swoich praw (mówiąc inaczej: doszło do naruszenia zasad rzetelnego procesu, np. pozwany nie wiedział o sprawie i nie mógł przedstawić swoich racji).
• Spór między tymi samymi stronami o to samo roszczenie został już prawomocnie osądzony przez polski sąd (istnieje wcześniej wydany wyrok w Polsce w tej samej sprawie). W takiej sytuacji zagraniczne orzeczenie nie może zostać uznane, ponieważ prowadziłoby to do sprzeczności między wyrokami.
• Uznanie orzeczenia byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. klauzula porządku publicznego) – dotyczy to sytuacji, gdy skutki zagranicznego wyroku rażąco kolidują z polskim prawem lub moralnością publiczną.

Jeżeli zachodzi którakolwiek z powyższych przeszkód, sąd odmówi uznania wyroku zagranicznego. Klauzula porządku publicznego ma zastosowanie stosunkowo rzadko, ale stanowi ważny „bezpiecznik”. Przykładem jej zastosowania może być odmowa uznania wyroku, który narusza fundamentalne zasady polskiego prawa – np. gdy zagraniczny sąd orzekł rozwód bez zgody jednego z małżonków, podczas gdy polskie prawo wymaga pewnych warunków przy orzekaniu rozwodu (jak ustalenie trwałego rozpadu pożycia). Innym przykładem może być wyrok przewidujący sankcję lub odszkodowanie sprzeczne z polskim porządkiem prawnym.

Warto zauważyć, że w ramach Unii Europejskiej przesłanki odmowy uznania wyroku są ograniczone i zharmonizowane przepisami unijnymi. Jednak nawet w UE możliwe jest wyjątkowo odmówienie uznania orzeczenia, np. z powodu naruszenia klauzuli porządku publicznego lub braku właściwego doręczenia pozwanemu (analogicznie do polskich zasad). W przypadku wyroków spoza UE polski sąd bada wskazane wyżej przeszkody samodzielnie z mocy prawa.

Podsumowanie

Uznanie wyroku zagranicznego w Polsce to często konieczny krok, aby zapewnić skuteczność orzeczenia wydanego za granicą na gruncie polskiego prawa. Bez uznania, zagraniczny wyrok co do zasady nie będzie wywoływał skutków prawnych w naszym kraju. Jak omówiono, w przypadku wyroków sądów z państw Unii Europejskiej procedura jest zwykle uproszczona lub wręcz formalność (dzięki zasadzie wzajemnego zaufania i przepisom unijnym). Natomiast orzeczenia spoza UE wymagają przejścia przez formalne postępowanie przed polskim sądem i spełnienia określonych wymogów.

Dla osoby niezaznajomionej z przepisami może to być proces złożony – trzeba zadbać o komplet dokumentów, właściwe tłumaczenia i dochować procedur sądowych. Dlatego warto skorzystać z profesjonalnej pomocy doświadczonego adwokata w tego typu sprawach. Prawnik pomoże ocenić, czy spełnione są przesłanki uznania, przygotuje wniosek wraz z wymaganymi załącznikami oraz poprowadzi sprawę przed sądem. Skorzystanie z pomocy fachowego pełnomocnika często przyspiesza i ułatwia przeprowadzenie całej procedury, co zwiększa szansę na pomyślne uznanie wyroku sprawnie i bez zbędnych komplikacji. W efekcie uzyskamy pewność, że zagraniczne orzeczenie będzie respektowane w Polsce, a my będziemy mogli w pełni skorzystać z praw lub realizować obowiązki, które z niego wynikają.

Jeżeli potrzebujesz pomocy w sprawie uznania wyroku zagranicznego w Polsce skontaktuj się z naszą Kancelarią Lexay, doświadczony adwokat zbada o sprawne uznanie Twojego wyroku w Polsce.