Wdrożenie standardów ochrony nieletnich w postępowaniu karnym

Porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na poszanowaniu godności człowieka i integralności osoby ludzkiej. Nasz system prawny wysoko ceni sobie dobro jednostki ludzkiej, która powinna być w centrum systemu konstytucyjnego demokratycznego państwa prawnego. Ochrona praw i dobra nieletnich to jeden z kluczowych postulatów polskiego postępowania karnego.

Wśród palety zmian wprowadzonych w tzw. ustawie Kamilka ważną rolę odgrywają przepisy dotyczące przesłuchań nieletnich, które uległy znacznemu zaostrzeniu. Jednym z powodów, dla których wprowadzono poniższe regulacje, była chęć dostosowania się do standardów międzynarodowych, jak Konwencja o prawach dziecka. Zmiany te mają na celu dobro dziecka, które jest jednym z kluczowych wartości przeznaczonych do ochrony tak w prawie rodzinnym, jak i w postępowaniu karnym.

Obecne przepisy karne wprowadzają obowiązek prowadzenia przesłuchań dzieci w sposób, który lepiej będzie chronił ich dobro i uchroni małoletnich pokrzywdzonych przed wtórną wiktymizacją. Nakładają one na organy postępowania przygotowawczego oraz sądowego obowiązek prowadzenia przesłuchań dzieci w sposób, który chroni ich dobro.

Nieletni w sytuacji, gdy jest ofiarą lub świadkiem przestępstwa, musi być przesłuchiwany zgodnie z określonymi zasadami, które mają na celu ograniczenie negatywnego wpływu procesu na psychikę dziecka. Psychika dziecka jest bardzo często delikatna, a dzieci z uwagi na swój młody wiek i dopiero kształtującą się osobowość wymagają zrozumienia, wsparcia i ochrony przed negatywnym wpływem trudnych doświadczeń.

Kluczowymi zasadami z punktu widzenia wprowadzonych zmian są zgodnie z kodeksem postępowania karnego jednokrotność przesłuchania, przesłuchanie w obecności psychologa, przyjazne pomieszczenie i ograniczona liczba osób podczas przesłuchania.

Po pierwsze, przesłuchanie nieletniego poniżej 15. roku życia jako świadka w sprawach o przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności seksualnej i obyczajności powinno odbyć się tylko raz, chyba że ujawnią się nowe, istotne okoliczności sprawy. Ma to na celu ochronę dziecka przed koniecznością wielokrotnego powracania do traumatycznych wspomnień i doświadczeń.

Ponadto w trakcie przesłuchania dziecka niezbędna staje się obecność psychologa, który czuwa nad jego stanem emocjonalnym i dba o to, aby proces przesłuchania nie wywołał u dziecka dodatkowego stresu czy traumy, co doskonale pokazuje cel i kierunek postępowania karnego.

Co więcej, przesłuchania nieletnich mają odbywać się w przyjaznych pokojach przesłuchań, dostosowanych do potrzeb dzieci. Pomieszczenia te są wyposażone w odpowiednie urządzenia do rejestracji przesłuchań. Pozwala to na późniejsze odtworzenie nagrania w sądzie w celu uniknięcia ponownego przesłuchiwania dzieci.

W przesłuchaniu mogą uczestniczyć jedynie osoby, których obecność jest niezbędna, takie jak prokurator, sędzia, obrońca, pełnomocnik dziecka oraz psycholog. Dziecko nie ma bezpośredniego kontaktu z podejrzanym, co chroni je przed wtórną wiktymizacją.

Przepisy w pewnym zakresie różnicują sposób przesłuchiwania nieletnich zależnie od ich wieku. Dzieci poniżej 15. roku życia są traktowane w sposób szczególny – z odpowiednią dozą troski, empatii i szacunku, a przesłuchania odbywają się według wyżej opisanych zasad. W przypadku nieletnich powyżej 15. roku życia, przepisy pozwalają na ich przesłuchanie więcej niż raz, jednak nadal z zachowaniem zasad ostrożności i poszanowania ich dobrostanu psychicznego.

W przypadku, gdy nieletni jest sprawcą czynu karalnego, a nie ofiarą lub świadkiem, przesłuchanie odbywa się w kontekście postępowania wobec nieletnich. W takim postępowaniu również obowiązują zasady minimalizujące stres, a przesłuchania odbywają się w obecności psychologa.

Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych do procedury przesłuchiwania nieletnich jest ochrona przed bezpośrednim kontaktem z podejrzanym. Przesłuchanie dziecka odbywa się w osobnym pomieszczeniu, z wyłączeniem osobistego uczestnictwa podejrzanego. Jeżeli obecność podejrzanego jest konieczna (np. w celu zadawania pytań), odbywa się to za pośrednictwem środków komunikacji audiowizualnej.

Przesłuchania nieletnich są rejestrowane. Nagranie wideo z przesłuchania stanowi dowód w sprawie, co pozwala uniknąć konieczności ponownego wzywania dziecka na przesłuchanie przed sądem. Taki sposób postępowania zmniejsza ryzyko wtórnej wiktymizacji oraz ogranicza stres związany z udziałem w procesie karnym.

Przesłuchania nieletnich prowadzi się w sposób profesjonalny i empatyczny. Osoby prowadzące daną czynnoś

(policjanci, prokuratorzy i sędziowie) muszą przejść specjalne szkolenia, koncentrujące się na psychologicznych aspektach rozmowy z dziećmi, technikach minimalizowania stresu i identyfikowaniu oznak traumy.

Wtórna wiktymizacja to sytuacja, gdy osoba, która padła ofiarą przestępstwa, doświadcza dodatkowego cierpienia w wyniku kontaktu z systemem wymiaru sprawiedliwości, np. przez niewłaściwe traktowanie podczas przesłuchania. Nowe procedury przesłuchiwania nieletnich mają na celu eliminację tego ryzyka. Profesjonalne przesłuchanie w przyjaznych warunkach, rejestrowane na wideo, skutecznie minimalizuje potrzebę ponownego angażowania dziecka w procedury sądowe.

Przepisy dotyczące przesłuchiwania nieletnich mają na celu zapewnienie maksymalnej ochrony ich dobra psychicznego i fizycznego. Jednokrotne przesłuchanie, obecność psychologa, rejestracja wideo i brak bezpośredniego kontaktu z podejrzanym to niektóre z kluczowych zasad, które mają zagwarantować, że dziecko nie stanie się ofiarą systemu. Dostosowanie procedur do potrzeb nieletnich świadczy o rosnącej świadomości prawodawców i systemu wymiaru sprawiedliwości w kwestii ochrony praw dziecka.