Wypowiedzenie umowy kredytu oraz restrukturyzacja zadłużenia kredytobiorcy

Jak każdy stosunek prawny, tak też umowa kredytu bankowego nie jest realizowana w próżni. Sytuacja ekonomiczna bądź motywacyjna podmiotów zaangażowanych w umowę kredytu może podlegać sporym zmianom na przestrzeni czasu. Z biegiem trwania umowy może okazać się także, że dalsze jej kontynuowanie nie jest możliwe. Remedium na przetoczone wypadki jest instytucja wypowiedzenia umowy kredytu.

Wypowiedzenie umowy kredytu

Należy na wstępie podkreślić, iż prawo wypowiedzenia umowy kredytu przysługuje obu stronom stosunku kredytu. Oznacza to, że zarówno kredytodawca (bank lub inna instytucja finansowa), jak i kredytobiorca (przedsiębiorca lub konsument), mogą z niego skorzystać.

Wypowiedzenie umowy przez każdą ze stron jest jednak obwarowane innymi przesłankami. Uwzględniają one przede wszystkim oczywistą przewagę informacyjną i ekonomiczną kredytodawcy.

Główną podstawą wykonania wspominanego prawa kształtującego na tle umowy kredytu jest Prawo bankowe.

Stanowi ono podstawę reguł tak materialnych, jak i proceduralnych wypowiedzenia. Jednakże, gdy stroną umowy kredytu bankowego jest konsument regulacja ogólna doznaje wielu uzupełnień. Mają one na celu ochronę słabszej strony stosunku umownego, o czym mowa w dalszej części wpisu.

Wypowiedzenie umowy kredytu przez bank

Zgodnie z art. 75 PrBank W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w przypadku utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu, albo wypowiedzieć umowę kredytu, o ile ustawa Prawo restrukturyzacyjne nie stanowi inaczej. 

Przepis ten wskazuje dwa uprawnienia, będące w dyspozycji banku. Na wypadek utraty zdolności kredytowej bądź niedotrzymania warunków udzielania kredytu bank ma prawo:

• wypowiedzenia umowy;
• prawo obniżenia kwoty przyznanego kredytu.

W pierwszej kolejności należy szczegółowo przyjrzeć się sytuacjom, kiedy bank może owe uprawnienia wykonać. 

Należy podkreślić, iż umowa kredytu bankowego jest umową celową. Oznacza to, że jest żywotnie powiązana ze sposobem finansowania się banku. Z jednej strony bank jest zainteresowany udzieleniem kredytu, z którego ma zamiar czerpać zyski (w postaci oprocentowania). Z drugiej jednak strony brak spłaty, nawet bez oprocentowania, naraża bank na straty i możliwość utraty płynności finansowej.

Dlatego koniecznym elementem umowy jest określenie celu, na jaki kredyt jest udzielany. Ponadto, w czasie wykonywania umowy kredytu, kredytobiorca jest obowiązany przedstawiać na żądanie banku informacje i dokumenty umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Podstawa do wypowiedzenia umowy kredytu przez bank

Należy ocenić, iż podstawa wypowiedzenia umowy w postaci niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu jest bardzo pojemna.

Właściwie można rzec, że każde naruszenie umowy np. w postaci krótkiego opóźnienia spłaty kredytu skutkuje niedotrzymaniem warunków udzielenia kredytu.

Jednakże nie sposób zgodzić się z taką interpretacją. Należy natomiast opowiedzieć się za opcją, iż tylko takie naruszenia warunków kredytu mogą skutkować prawem banku do wypowiedzenia umowy, które mogą mieć wpływ na wypełnienie zobowiązania tj. spłatę kredytu.

Znajduje to potwierdzenie w wypowiedziach orzecznictwa:Naruszenie warunków umowy kredytu nie zawsze będzie uzasadniać jej wypowiedzenie. W sytuacji, gdy przeterminowana należność jest niewielka w stosunku do udzielonego kredytu, bank powinien podjąć działania zmierzające do zweryfikowania sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy pod kątem możliwości spłaty kredytu (Wyrok SN z 23 maja 2013, IV CSK 679/12).

Poza przypadkiem niezgodnego z umową wykorzystania środków finansowych przesłankę tą wypełniają także takie sytuacje jak:

• nieterminowe spłaty kredytu,
• brak utrzymywania odpowiedniego poziomu finansowego, mającego zabezpieczyć przed niewypłacalnością kredytobiorcy,
• utrata wartości zabezpieczeń ustanowionych na rzecz spłaty kredytu.

Drugą przesłanką warunkującą możliwość wypowiedzenia umowy kredytu przez bank jest utrata przez kredytobiorcę zdolności kredytowej.

Zdolność kredytowa to możliwość terminowego spełnienia zobowiązań przez kredytobiorcę – spłaty kwoty kredytu wraz z oprocentowaniem. Ocena możliwości jest ukierunkowana na przyszłość, dlatego zrealizowanie tej przesłanki może mieć miejsce także w sytuacji dotychczasowej prawidłowości wypełniania umowy kredytu.

Wypowiedzenie umowy kredytu jest wyłączone w przypadku, gdy kredytobiorca – dłużnik, realizuje plan naprawczy, na który zgodził się bank i realizuje go w uznaniu banku w sposób należyty.

Termin wypowiedzenia umowy kredytu

Art. 75 PrBank ustala także minimalne terminy wypowiedzenia umowy. Bowiem odmienne postanowienia umowy mogą te terminy przedłużyć. Zakazane natomiast jest ich skracanie. Podstawowy termin wynosi 30 dni, chyba że kredytobiorca jest zagrożony upadłością w takim wypadku wynosi on 7 dni.

Pewne wątpliwości może budzić termin “zagrożony upadłością” ze względu na swoją swoistość. Jednakże mając na uwadze spójność regulacji prawnej w odniesieniu do Prawa upadłościowego należy przyjąć, że chodzi tu o kredytobiorcę, który może stać się niewypłacalny – jest zagrożony niewypłacalnością.

Zobacz też:

Jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. W wezwaniu bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia.

Taka treść art. 75c PrBank przesądza, że ma on charakter przepisu opisującego procedurę umożliwiającą skuteczne wypowiedzenie umowy przez bank. Bank jest obowiązany do wezwania do zapłaty. W ten sposób inicjuje swoiste postępowanie upominawcze i jednocześnie wyznacza termin zapłaty zaległego świadczenia pieniężnego.

Termin czternastodniowy jest terminem minimalnym, może być on przedłużony, co jednak w praktyce rzadko ma miejsce. Zgodnie z przepisem owo wezwanie może mieć miejsce gdy następuje opóźnienie ze spłatą kredytu. Z racji braku zastrzeżenia ustawy należy wskazać, iż to opóźnienie może być zawinione przez dłużnika np. gdy nie zamierza płacić rat kredytowych jak i całkowicie niezawinione np. w przypadku trudności finansowych.

Opóźnienie ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu

Opóźnienie ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu jest jedną z potencjalnych przyczyn wypowiedzenia umowy kredytu. Należy uznać, iż prawa innych kredytobiorców nie mogą być bardziej ograniczone w stosunku do kredytobiorcy, który znalazł się w sytuacji wskazanej przez ten przepis. Procedurę wezwania należy wówczas zainicjować w każdym wypadku możliwości wypowiedzenia umowy kredytu przez bank.

Po otrzymaniu wezwania kredytobiorca może się zachować dwojako – albo dokonać zapłaty zaległości z tytułu rat kredytu, albo złożyć wniosek o restrukturyzacje zadłużenia.

Restrukturyzacja zadłużenia kredytobiorcy

We wniosku o restrukturyzację zadłużenia należy przedstawić propozycje zmiany swojego długu kredytowego. Bank nie jest zobowiązany do zaakceptowania warunków kredytobiorcy, lecz powinien dążyć do restrukturyzacji zadłużenia. Zwłaszcza jeżeli jest to uzasadnione dokonaną przez bank oceną sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy.

Bank co do zasady nie jest zobowiązany do pogarszania swojej sytuacji, poprzez zmianę warunków umowy. Jednakże w razie pozytywnej sytuacji finansowej kredytobiorcy i niewielkiej wadze uchybień umowy, odrzucenie wniosku o restrukturyzację może mieć wpływ na ocenę przyszłego wypowiedzenia umowy. W efekcie może spowodować bezskuteczność czynności.

Należy przyjąć, iż restrukturyzacja może dotyczyć wszelkich warunków umownych. Między innymi:

• wydłużenie okresu kredytowania;
• zawieszenie spłaty zobowiązania;
• konsolidacja kredytów;
• ustanowienie nowego zabezpieczenia kredytu;
• zmiana formy kredytu.

Ustawa nakłada także na bank obowiązek uzasadnienia odrzucenia wniosku kredytobiorcy. Jest on zobowiązany przekazać kredytobiorcy, w formie pisemnej i bez zbędnej zwłoki, szczegółowe wyjaśnienia dotyczące przyczyny odrzucenia wniosku o restrukturyzację.

Wypowiedzenie umowy kredytu przez kredytobiorcę

Uprawniona do wypowiedzenia umowy kredytu jest także druga strona zobowiązania – kredytobiorca. Zgodnie z art. 75a § 2 PrBank w przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego.

Przytoczony przepis uzależnia możliwość wypowiedzenia umowy kredytu od uregulowania terminu spłaty, bowiem gdy jest on dłuższy niż rok kredytobiorca ma prawo do wypowiedzenia umowy. Wątpliwości budzi charakter wskazanego trzymiesięcznego terminu, jednakże należy uznać, że może on wolą stron ulec tak skróceniu jak i przedłużeniu. Możliwość wypowiedzenia umożliwia szybsze zakończenie stosunku umownego  a przez to  spłatę kredytu, co łagodzi charakter terminu spłaty kredytu jako zastrzeżonego na rzecz obu stron (75a § 1 PrBank)

Kredyt konsumencki a prawo bankowe

Pewną „nakładką” na regulacje Prawa bankowego stanowią przepisy ustawy o kredycie konsumenckim. Mają one zastosowanie, gdy spełnione są dwa warunki:

• kredytobiorcą jest konsument,
• kwota kredytu nie przekracza wartości 255 500 zł albo równowartości tej kwoty w walucie innej niż waluta polska.

Zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim konsument ma prawo w każdym czasie, bez dodatkowych opłat, wypowiedzieć umowę o kredyt odnawialny; strony mogą w umowie określić termin wypowiedzenia tej umowy, który nie może być jednak dłuższy niż jeden miesiąc. 

Wypowiedzenie kredytu konsumenckiego

Na początku należy zastrzec, iż komentowany przepis dotyczy kredytów udzielanych na czas nieokreślony, niekoniecznie odnawialnych, bowiem kwestia zakończenia stosunku kredytu odnawialnego nie wymaga szczególnej regulacji. W przeciwieństwie do kredytu na czas nieokreślony, a przede wszystkim w przepisie ustawy popełniono błąd tłumaczenia implementując treść dyrektywy do polskiego porządku prawnego.

Zgodnie z przedstawioną regulacją konsument może wypowiedzieć taką umowę kredytu w każdym czasie. Skutek wypowiedzenia zostaje wówczas wywołany z chwilą dojścia oświadczenie do banku. Wyjątkiem może być umowa, w której strony określiły konkretny termin wypowiedzenia. Nie może on być jednak dłuższy niż miesiąc.

Wypowiedzenie nie jest obwarowane żadnymi sankcjami oraz opłatami, co może mieć miejsce na tle Prawa bankowego przy wypowiadaniu umowy przez kredytobiorcę. Może być dokonane w dowolnej formie. Warto podkreślić, że wspomniana regulacja dotyczy umowy kredytu na czas nieoznaczony. Nie porusza jednak kwestii wypowiedzenia umowy z oznaczonym terminem spłaty kredytu (wypowiedzenie takiej umowy możliwe na podstawie – 75a § 2 PrBank)

Ponadto ustawa przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie możliwości wypowiedzenia umowy kredytu na czas nieokreślony przez kredytodawcę, jednakże z zachowaniem okresu minimum dwumiesięcznego. Należy uznać, że brak wspominanego zastrzeżenia umownego uniemożliwia wypowiedzenie umowy kredytu przez bank. Nawet pomimo funkcjonującej w polskim prawie cywilnym zasady zakazu tworzenia zobowiązań wieczystych.

Bank może jednak wypowiedzieć taką umowę korzystając z przesłanek sankcyjnych. Zgodnie z art. 43 ustawy o kredycie konsumenckim mowa tu o niedotrzymaniu przez kredytobiorcę-konsumenta zobowiązań dotyczących warunków udzielenia kredytu określonych w umowie oraz negatywnej oceny zdolności kredytowej konsumenta.

Ustawa gwarantuje jednak konsumentowi pewne bariery ochronne przed takim wypowiedzeniem umowy. Przede wszystkim możliwość wypowiedzenia musi być wskazana w umowie. Ponadto oświadczenie woli kredytodawcy w sprawie wypowiedzenia umowy musi być doręczone kredytobiorcy na trwałym nośniku. W innym wypadku wypowiedzenie jest ważne, ale, z racji braku zachowania formy, w ewentualnym procesie mogą wystąpić ograniczenia dowodowe.

Kredytodawca także informuje konsumenta o wypowiedzeniu i jego przyczynach. Jeżeli istnieje taka możliwość powinien uczynić to przed złożeniem oświadczenia o wypowiedzeniu.