Zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie – co zrobić?

W życiu może zdarzyć się wiele nieprzewidywalnych sytuacji. Jedną z nich jest zatrzymanie przez Policję lub tymczasowe aresztowanie. Z uwagi na to, że nie należą one do łatwych i towarzyszy im silny stres, kluczowe jest abyśmy znali swoje prawa. Dlatego też wyjaśniamy co zrobić w przypadku zatrzymania lub tymczasowego aresztowania. Nigdy nie wiadomo, kiedy taka wiedza może okazać się przydatna.

Czytaj dalej a dowiesz się:

1. Na jakiej podstawie może zatrzymać nas Policja?
2. Czym różni się zatrzymanie od aresztowania?
3. Kiedy można zastosować tymczasowe aresztowanie?
4. Jakie są podstawowe prawa tymczasowo aresztowanego?
5. W jakich sytuacjach tymczasowo aresztowanemu może pomóc adwokat?

Zatrzymanie – na jakiej podstawie może się odbyć?

Zgodnie z art. 244 kodeksu postępowania karnego Policja może zatrzymać osobę w przypadku:

• uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa,
• obawy ucieczki lub ukrycia się zatrzymanego,
• zapobiegnięciu zatarcia śladów przez podejrzanego
• wystąpienia przesłanek do przeprowadzenia postępowania w trybie przyśpieszonym,
• w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że osoba popełniła przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a istnieje obawa, że popełni to przestępstwo ponownie.

Co oznacza, że wspomniane wyżej podejrzenie popełnienia przestępstwa musi być uzasadnione?

Oznacza to, że muszą istnieć określone podstawy do zasadnego wysnucia takiego przypuszczenia. Niezwłocznie po faktycznym zatrzymaniu sporządzany jest protokół, w którym powinno znaleźć się wskazanie przyczyny zatrzymania wraz z podaniem, o jakie przestępstwo chodzi i powodów uzasadniających takie działanie.

Jakie prawa przysługują zatrzymanemu przez Policję?

Jeśli Ty lub osoba Ci bliska została zatrzymana przez Policję, masz niezwłocznie prawo uzyskać kontakt z adwokatem. Rozmowa może polegać na kontakcie bezpośrednim lub telefonicznym.

Zatrzymany może ponadto zażądać niezwłocznego zawiadomienia o swojej sytuacji osoby dla niego najbliższej, może to być osoba z tego kręgu wskazana przez zatrzymanego. 

Istnieje także możliwość złożenia zażalenia do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania. W zażaleniu możemy domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. Zażalenie rozpatrywane jest niezwłocznie i w razie uznania jego bezzasadności lub nielegalności sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie. 

W jaki sposób adwokat/obrońca może pomóc zatrzymanemu przez Policję?

Jak już wyżej wspomnieliśmy, zatrzymanie jest bardzo niecodziennym wydarzeniem, generującym wiele stresu. Gdy do niego dojdzie specjalistyczna wiedza adwokata i doświadczenie w zakresie prawa karnego może uchronić nas przed popełnieniem błędów. Możemy niechcący zadziałać na swoją niekorzyść, a to często odbija się na późniejszym etapie postępowania, skutkując mniej korzystnym rozstrzygnięciem.

Zatrzymanie a aresztowanie

W potocznym użyciu pojęcia zatrzymania i tymczasowego aresztowania często są przez nas utożsamiane. W rzeczywistości jednak są to dwie odrębne instytucje prawa i istnieją między nimi zasadnicze różnice.

Zatrzymanie jest to krótkotrwałe pozbawienie wolności określonej osoby dla zabezpieczenia celów procesowych bądź poza procesowych. Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, w przypadku gdy:

• ustanie przyczyna zatrzymania.
• jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania,
• w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.

Z kolei tymczasowe aresztowanie stanowi środek zapobiegawczy w toku postępowania przygotowawczego, stosowany w stosunku do osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, jedynie na mocy postanowienia sądu. Czas jego trwania jest już znacznie dłuższy od zatrzymania –  sąd jednorazowo oznacza termin tymczasowego aresztowania na nie dłużej niż trzy miesiące. Łączny okres jego stosowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć dwóch lat.

Kiedy można zastosować tymczasowe aresztowanie?

Tymczasowe aresztowanie, jak każdy środek zapobiegawczy stosowany jest w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. W wyjątkowych sytuacjach, tymczasowe aresztowanie może mieć miejsce także w celu zapobiegnięcia popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Stanie się tak tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskażą na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony jest winny.

Natomiast przesłanki szczególne to uzasadnione obawy ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. Podobnie jest w sytuacji, gdy istnieje uzasadniona obawa, że będzie on nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny sposób utrudniał postępowanie karne.

Tymczasowe aresztowanie stosuje się również w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, gdy jest ono uzasadnione grożącą oskarżonemu wysoką karą. Chodzi tu o sytuacje, w których oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat. Podobnie może stać się gdy sąd pierwszej instancji wydał wyrok kary pozbawienia wolności nie niższej niż 3 lata.

Należy tutaj zauważyć, że domniemanie to ma charakter względny. Sąd musi w trakcie orzekania rozważyć, czy nie zaszły okoliczności, które wskazywałyby, że pomimo grożącej oskarżonemu surowej kary nie stwarza on obawy uchylania się przed wymiarem sprawiedliwości. Nie może zajść też obawa innego utrudniania postępowania (tak np. Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 20 listopada 2018 r., II AKz  925/18, LEX nr 2691442). 

Jakie są podstawowe uprawnienia tymczasowo aresztowanego?

Jednym z praw tymczasowego aresztowanego jest uzyskanie informacji, dlaczego zastosowano wobec niego ten środek zapobiegawczy.

Zgodnie z art. 251 Kodeksu postępowania karnego sąd w uzasadnieniu postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania powinien wskazać:

• dowody świadczące o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa,
• okoliczności wskazujące na istnienie zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania
• możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa w razie niezastosowania środka zapobiegawczego,
• określić podstawy i potrzeby jego zastosowania.

Sąd jest obowiązany wyjaśnić, dlaczego nie uznał za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego.

Na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania przysługuje oskarżonemu zażalenie.

Sąd rozpoznaje zażalenie nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania go wraz z niezbędnymi aktami. Tymczasowo aresztowany może w każdym czasie złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę tego środka zapobiegawczego.

O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego (oskarżony może ją sam wskazać). Na wniosek oskarżonego można też zawiadomić inną osobę. Istnieje także obowiązek zapewnienia pieczy nad dziećmi aresztowanego, osobą niedołężną lub chorą, którą się opiekował oraz nad jego mieniem i mieszkaniem (art. 262 Kodeksu postępowania karnego).

Tymczasowo aresztowany ma również prawo do kontaktu ze swoim obrońcą, a także do składania wniosków o widzenie z osobami najbliższymi. Wnioski takie składa się do prokuratora prowadzącego postępowanie, a jeżeli w sprawie został już wniesiony akt oskarżenia – do sądu, przed którym toczy się sprawa.

Kiedy tymczasowo aresztowanemu pomoże adwokat?

W przypadku tymczasowego aresztowania pomoc doświadczonego i skutecznego adwokata może okazać się nieodzowna. Zajmie się on sporządzeniem zażalenia na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania i wniosków o jego uchylenie lub zmian. To może przyczynić się do skrócenia okresu trwania środka zapobiegawczego, jakim jest areszt tymczasowy.

Po zakończeniu postępowania adwokat pomoże nam w ubieganiu się o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.

Zobacz też:Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności – jak je uzyskać?