Uprowadzenie rodzicielskie a pełna władza rodzicielska – jakie konsekwencje wiążą się z porwaniem dziecka?

Odpowiedzialność osoby posiadającej władzę rodzicielską za uprowadzenie swego dziecka

Władza rodzicielska przysługuje co do zasady obojgu rodzicom, a zgodnie z zasadą zupełności każde z nich może wykonywać pełnię tej władzy, z tym jednak zastrzeżeniem, że w sprawach istotnych dla dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie. Jeśli porozumienia brak – sprawę rozstrzygnie sąd opiekuńczy (art. 97 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) Natomiast sprawą dla dziecka istotną jest bez wątpienia to, gdzie przebywa.

Przestępstwo uprowadzenia lub zatrzymania dziecka

Zgodnie z art. 211 Kodeksu karnego, kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Wiemy po lekturze tego przepisu, że czyn w nim opisany może zostać popełniony przez każdego, kto uprowadza lub zatrzymuje osoby wymienione w przepisie. Takie przestępstwa nazywamy powszechnymi, jednak w tym przypadku powstaje pewna wątpliwość – czy rodzic, który posiada pełną władzę rodzicielską, uprowadzając lub zatrzymując swoje dziecko (będące pod opieką drugiego rodzica), popełnia przestępstwo z art. 211 k.k.?

Brak odpowiedzialności rodzica posiadającego pełnię władzy rodzicielskiej?

Odpowiedź na powyższe pytanie nie jest jednoznaczna. W orzecznictwie oraz literaturze prawniczej prezentowane są odmienne stanowiska. Według jednego z nich, prezentowanego przez Sąd Najwyższy, „dopóki rodzicowi małoletniego przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, nie może być on podmiotem przestępstwa z art. 211 k.k. Może się nim stać dopiero wtedy, gdy został on pozbawiony władzy rodzicielskiej, została mu ona ograniczona albo zawieszona.” (postanowienie SN z 28.06.2021 r., IV KK 260/21). Zasadniczy argument za tym zapatrywaniem przestawia Sąd Najwyższy w innej sprawie, wskazując, że: „odpowiedzialność za przestępstwo z art. 211 k.k. jeden z rodziców dziecka może ponieść tylko wówczas, gdy jego władza rodzicielska została ograniczona lub gdy został jej pozbawiony […] W przeciwnym bowiem razie, oboje rodzice są osobami <<powołanymi do opieki nad małoletnim poniżej lat 15>> w rozumieniu tego przepisu.” (wyrok z 14.02.2019 r.,
V KK 42/18). Można śmiało powiedzieć, że polskie sądy najczęściej przyjmują takie rozumienie art. 211 Kodeksu karnego, które jest prezentowane przez Sąd Najwyższy.

Niemniej, w literaturze prezentowany jest także inny pogląd. Zdaniem przedstawicieli nauki prawa fakt posiadania przez rodzica uprowadzającego lub zatrzymującego dziecko władzy rodzicielskiej nie jest podstawą do uniknięcia odpowiedzialności karnej, jaka grozi za naruszenie omawianego artykułu k.k. Zasadniczo więc, jeśli na przykład ojciec zabierze dziecko, nad którym ma władze rodzicielską z domu swojej byłej żony, to – jeśli dzieje się to wbrew jej woli – popełnia przestępstwo. Według prawników, którzy podzielają ten pogląd, konstrukcja przepisu i cel, dla którego on powstał, uniemożliwiają wyłączenie odpowiedzialności rodzica za uprowadzenie wbrew woli drugiego, choćby oboje mieli władzę rodzicielską.

Podsumowanie

Rodzice są zobligowani do wspólnego decydowania o miejscu pobytu małoletniego, który powinien przebywać w miejscu odpowiadającym woli obojga rodziców mających pełną władzę rodzicielską. Ratio legis przepisu 211 k.k. nie daje podstawy do ekskulpowania rodzica, który posiadając pełną władzę rodzicielską uprowadza dziecko wbrew woli drugiego rodzica, również posiadającego pełnię praw rodzicielskich.