Czym jest europejskie postępowanie spadkowe?

W sytuacji gdy spadkobierca i spadkodawca mieszkają w innych krajach postepowanie spadkowe wydaje się skomplikowanym i żmudnym procesem. Nierzadko prowadzenie takich spraw jest złożone ze względu na to, że zmarły spadkodawca zamieszkiwał poza granicami Polski lub że tam znajduje się część jego majątku spadkowego. Właśnie takie sprawy są rozpoznawane w europejskim postępowaniu spadkowym.

Przez europejskie postępowanie spadkowe rozumie się postępowania spadkowe regulowane przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 oraz przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Do omawianego postępowania zalicza się następujące postępowania:

• o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego;
• o wydanie poświadczonego odpisu poświadczenia;
• o sprostowanie, zmianę lub uchylenie poświadczenia;
• odwoławcze;
• o zawieszenie skutków poświadczenia.

Kluczowe znaczenie ma jednak postępowanie o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego.

W jakim celu wydaje się europejskie poświadczenie spadkowe?

Rozporządzenie nr 650/2012 określa ogólnie, że europejskie poświadczenie spadkowe jest wydawane w celu wykorzystania w innym państwie członkowskim. Jest to dokument potwierdzający prawo do spadku lub określonych przedmiotów majątku spadkowego, które przysługują spadkobiercom, zapisobiercom, wykonawcom testamentu lub zarządcom spadku. Europejskie poświadczenie spadkowe przyda się we wszystkich sprawach, gdy konieczne jest uzyskanie majątku spadkobiercy w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Poświadczenie pozwala na uniknięcie prowadzenia odrębnych postępowań spadkowych w państwach członkowskich, w których spadkobierca pozostawił po sobie majątek lub jego część. Przede wszystkim będzie chodziło o uzyskanie z banków, które prowadziły rachunki spadkobiercy, środków przysługujących osobie uprawnionej do majątku spadkowego.

Pomimo tego, że europejskie poświadczenie spadkowe zostało ujednolicone i wywołuje jednakowe skutki w zdecydowanej większości państw członkowskich UE, to w postępowaniach o uzyskanie majątku spadkodawcy stosuje się prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Jednakże każdy przyszły spadkobierca może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku. Z kolei każdy, kto posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. Zatem, przykładowo, jeżeli przyszła spadkobierczyni, która ma obywatelstwo polskie i holenderskie, a jej miejscem zwykłego pobytu w chwili śmierci będzie miejscowość w Holandii, wskaże w testamencie prawo polskie jako to, któremu ma podlegać ogół spraw związanych z jej spadkiem, konieczne będzie stosowanie przepisów prawa polskiego.

Należy przy tym pamiętać, że pomimo tego, że rozporządzenie nr 650/2012 obejmuje zdecydowaną większość państw członkowskich UE, to jego przepisy nie znajdą zastosowania w odniesieniu do postępowań spadkowych prowadzonych na terenie Irlandii i Danii.

Jak wygląda procedura uzyskania europejskiego poświadczenia spadkowego?

Możliwość ubiegania się o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego jest uzależniona od spełnienia następujących warunków:

• konieczności wykorzystania poświadczenia w innym państwie członkowskim stosującym rozporządzenie;
• śmierci spadkodawcy dopiero po 16 sierpnia 2015 r. (do spraw spadkowych, w których otwarcie spadku nastąpiło wcześniej, stosuje się stan prawny obowiązujący przed wejściem w życie rozporządzenia nr 650/2012, czyli przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, właściwe dla chwili śmierci przepisy prawa prywatnego międzynarodowego oraz, ewentualnie, umowy międzynarodowe);
• braku sporności w danej sprawie spadkowej (rozporządzenie nr 650/2012 wyklucza wydanie poświadczenia, jeżeli jakiekolwiek okoliczności, które miałyby być poświadczone, są kwestionowane przez spadkobierców).

Uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o wydanie poświadczenia przysługuje spadkobiercy, zapisobiercy, wykonawcy spadku lub zarządcy spadku. Możliwe jest także ubieganie się o wydanie odpisu już sporządzonego dokumentu, a uprawnienie takie przysługuje osobom, które wykażą uzasadniony interes. Chodzi tu przede wszystkim o wierzycieli spadkodawcy, którzy dzięki wydaniu odpisu poświadczenia będą mogli wykazać swoją wierzytelność wobec spadkobierców zmarłego.

Podmiotem wydającym poświadczenie jest sąd lub organ państwa członkowskiego, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, o ile ten podmiot jest na mocy przepisów prawa krajowego uprawniony do rozpoznawania ogółu spraw spadkowych. Aby ustalić miejsce zwykłego pobytu, sąd lub organ zajmujący się sprawą spadkową powinien dokonać ogólnej oceny okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci, uwzględniając wszystkie istotne elementy faktyczne, w szczególności czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie oraz warunki i powody tej obecności. Tak ustalone miejsce zwykłego pobytu powinno wykazywać ścisły i stabilny związek z danym państwem, uwzględniając konkretne cele rozporządzenia nr 650/2012. Wyjątkowo tylko możliwe jest uzyskanie poświadczenia od sądu lub organu innego państwa. Dotyczy to przypadku, gdy ze wszystkich okoliczności sprawy jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo, w którym miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci.

W Polsce europejskie poświadczenia spadkowe są wydawane przez sądy rejonowe lub dowolnego notariusza. Właściwy rzeczowo do rozpoznania wniosków o wydanie poświadczenia jest sąd rejonowy w składzie jednego sędziego. Rozporządzenie nr 650/2012 określa jurysdykcję ogólną, wskazując, że mają ją sądy państwa, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu. Kodeks postępowania cywilnego określa zaś, który konkretnie sąd polski jest wyłącznie właściwy do prowadzenia postępowania – jest to zasadniczo sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a pojęcie to należy rozumieć tak samo jak na gruncie rozporządzenia nr 650/2012.

Oryginał poświadczenia pozostaje w posiadaniu organu wydającego, natomiast osobom wnioskującym wydaje się uwierzytelnione odpisy poświadczenia, które są ważne do dnia w nim wskazanego.

Jakie są skutki wydania europejskiego poświadczenia spadkowego?

Rozporządzenie nr 650/2012 określa, że poświadczenie rodzi skutki we wszystkich państwach członkowskich bez wymogu stosowania jakiejkolwiek szczególnej procedury. Do skutków wydania poświadczenia należy zaliczyć:

• domniemanie, że stwierdza ono prawidłowo okoliczności doniosłe dla dziedziczenia, ustalone na podstawie prawa dla nich właściwego;
• domniemanie, że osobie wymienionej w poświadczeniu jako spadkobierca, zapisobierca windykacyjny, wykonawca testamentu lub zarządca spadku ten status przysługuje lub że określone w poświadczeniu prawa lub uprawnienia osobom tym przysługują;
• domniemanie dobrej wiary osoby, która dokona – zgodnie z informacjami zamieszczonymi w poświadczeniu – płatności lub wydania przedmiotu osobie tam wskazanej jako osoba uprawniona; dobrą wiarę wyłącza wiedza lub niewiedza wynikła z rażącego niedbalstwa, że treść poświadczenia jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym;
• domniemanie dobrej wiary osoby działającej na podstawie informacji zamieszczonych w poświadczeniu, na rzecz której osoba wymieniona w poświadczeniu jako uprawniona do dysponowania majątkiem spadkowym dokona rozporządzenia; dobrą wiarę wyłącza wiedza lub niewiedza wynikła z rażącego niedbalstwa o tym, że treść poświadczenia jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym.