Zawarcie małżeństwa przez cudzoziemca w Polsce

Czy cudzoziemiec może wstąpić związek małżeński z obywatelem polskim?

Tak, przepisy polskiego prawa pozwalają na zawieranie związku małżeńskiego z osobą nieposiadającą obywatelstwa polskiego. W 2019 r. w Krakowie zawarto 266 takich związków. Zainteresowanie zawarciem małżeństwa z cudzoziemcem wciąż rośnie, a najczęściej dotyczy małżeństw zawieranych z obywatelami Ukrainy.

Ważne jest podkreślenie, że pojęcie cudzoziemca nie jest jednoznaczne. Trzeba odróżnić pojęcia:

• cudzoziemiec – obywatel określonego państwa,
• cudzoziemiec – obywatel dwóch lub więcej państw,
• cudzoziemiec niemający obywatelstwa żadnego państwa lub którego obywatelstwa nie można ustalić.

Ustalenie prawidłowego statutu cudzoziemca będzie miało znaczenie dla możliwości zawarcia małżeństwa.

Jakie formalności należy spełnić przed zawarciem związku małżeńskiego z obcokrajowcem?

Oprócz standardowych warunków, które musi spełnić każda osoba starająca się o zawarcie związku małżeńskiego, cudzoziemcy muszą spełnić wymogi dodatkowe. Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego należą do nich:

• zapewnienie, że cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo nie wie o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa;
• odpis aktu urodzenia, a jeżeli cudzoziemiec pozostawał uprzednio w związku małżeńskim – odpis aktu małżeństwa z adnotacją o jego ustaniu, unieważnieniu albo stwierdzeniu jego nieistnienia, albo odpis aktu małżeństwa z dokumentem potwierdzającym jego ustanie lub unieważnienie albo dokumentem potwierdzającym stwierdzenie nieistnienia małżeństwa, jeżeli na podstawie pozostałych składanych dokumentów nie można ustalić danych niezbędnych do sporządzenia aktu małżeństwa;
• dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo, chyba że na podstawie przepisów ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe jego możność zawarcia małżeństwa jest oceniana na podstawie prawa polskiego.

Zapewnienie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa jest wymogiem bezwzględnym, od którego nie ma wyjątków. Cudzoziemiec pod rygorem odpowiedzialności karnej składa swoje oświadczenie na formularzu dostępnym na stronach internetowych urzędów stanu cywilnego lub w ich siedzibach.

Podobnie jest z odpisem aktu urodzenia, którego przedstawienie jest konieczne. Nie jest także możliwe nieprzedstawienie dokumentów potwierdzających ustanie, unieważnienie albo stwierdzenie nieistnienia małżeństwa, jeśli cudzoziemiec pozostawał w związku małżeńskim. Jednakże przepisy nie są w tym względzie rygorystyczne i dopuszczają przedstawienie każdego dokumentu, z którego jednoznacznie wynika, że związek małżeński cudzoziemca ustał, został unieważniony lub została stwierdzona jego nieważność. Jedynie przykładowo wskazano, że dokumentami takimi są:

• odpis skrócony aktu zgonu lub odpis prawomocnego orzeczenia sądu o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego poprzedniego małżonka;
• odpis prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie;
• odpis prawomocnego orzeczenia sądu o unieważnieniu małżeństwa;
• odpis prawomocnego orzeczenia sądu ustalającego nieistnienie małżeństwa.

Warto podkreślić, że chodzi o dokumenty wydane przez uprawnione organy państwa, w którym cudzoziemiec poprzednio zawarł związek małżeński. Taki dokument musi zostać przetłumaczony przez polskiego tłumacza przysięgłego lub polskiego konsula. Dodatkowo, jeżeli przynajmniej jeden z małżonków nie posługuje się biegle językiem polskim, podczas składania oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński musi zapewnić obecność tłumacza.

Natomiast nie zawsze jest konieczne przedstawienie dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym prawem cudzoziemiec może zawrzeć małżeństwo. Nie w każdym państwie wskazane dokumenty są wydawane. Przykładowo, omawianego dokumentu nie wydają organy na Ukrainie, w Grecji, w Chorwacji, w Indiach czy w Hiszpanii. W takiej sytuacji sąd na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od złożenia tego dokumentu. W postępowaniu o zwolnienie cudzoziemca od złożenia dokumentu sąd na podstawie właściwego prawa ustala, czy osoba ta może zawrzeć małżeństwo. Są to tzw. sprawy o zgodę na ślub z cudzoziemcem. Ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe wskazuje prawo właściwe do oceny możności zawarcia małżeństwa przez cudzoziemca będącego obywatelem określonego państwa za pomocą łącznika obywatelstwa (lex patriae). O tym, czy nupturient jest czy też nie jest obywatelem określonego kraju, decyduje prawo wewnętrzne tego kraju.

Badaniu podlega między innymi okoliczność, czy prawo właściwe dla cudzoziemca nie przewiduje przeszkód w zawarciu małżeństwa. Można wskazać 3 grupy przeszkód:

• identyczne z przewidzianymi w prawie polskim (pozostawanie w związku małżeńskim, pokrewieństwo, powinowactwo, istnienie stosunku przysposobienia, choroba psychiczna lub niedorozwój psychiczny, brak wymaganego wieku),
• przeszkody nieznane prawu polskiemu (np. tzw. czas wdowi – zakaz zawierania małżeństwa przez kobiety w ciągu pewnego czasu po ustaniu małżeństwa),
• przeszkody nieznane prawu polskiemu i sprzeczne z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego (np. zakaz zawierania małżeństw z powodu różnicy rasy, różnic wyznaniowych).

Wymogi przewidziane przez prawo właściwe dla cudzoziemca, jeśli będą sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego, nie będą mogły zostać uwzględnione. Nie jest zatem możliwe w Polsce zawarcie przez cudzoziemca małżeństwa z małoletnią poniżej 16. roku życia czy osobą tej samej płci. Sąd w tzw. sprawie o zgodę na ślub z cudzoziemcem nie będzie także związany przeszkodami małżeńskimi sprzecznymi z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego. Takie przepisy podlegają wyłączeniu i nie będą brane pod uwagę. Omawiana regulacja ma szczególne znaczenie w sytuacji, gdy prawo właściwe dla cudzoziemca przewiduje zakaz zawierania małżeństw z obywatelami innych państw. Sąd Najwyższy podkreśla, że zakaz zawierania małżeństw z cudzoziemcami, przewidziany przez prawo ojczyste wnioskodawcy, sam przez się nie stanowi przeszkody do zwolnienia go przez sąd od złożenia kierownikowi urzędu stanu cywilnego dowodu zdolności do zawarcia małżeństwa według tego prawa (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna z dnia 20 stycznia 1983 r., III CZP 37/82).

Tytułem przykładu można wskazać, że obywatele Syrii muszą uzyskać zezwolenie Ministra Spraw Wewnętrznych Syryjskiej Republiki Arabskiej, gdyż taki wymóg przewiduje dekret legislacyjny nr 272 z dnia 4 listopada 1969 r. (Legislative Decree 272, dated 28/8/1389). Nieuzyskanie zgody stanowi przeszkodę do zawarcia małżeństwa w Polsce.

Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany. W literaturze prawniczej wskazuje się, że okolicznością braną pod uwagę w pierwszej kolejności, ale na pewno niejedyną i niedecydującą, jest zamieszkanie (lub zwykły pobyt) osoby fizycznej na terytorium jednego z państw ojczystych. Oprócz tego bierze się pod uwagę takie czynniki, jak więzi rodzinne, miejsce wykonywania pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej, usytuowanie majątku itp.

Z kolei cudzoziemiec nieposiadający żadnego obywatelstwa (tzw. apatryda), jeżeli mieszka poza granicami Polski, składa zaświadczenie o możności zawarcia małżeństwa, wydane przez władze państwa zamieszkania. Zgodnie z ustawą – Prawo prywatne międzynarodowe podlega on prawu zamieszkania (legis domicili); w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jego zwykłego pobytu.

Zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem Ukrainy

Istotną kwestią związaną ze wstąpieniem w związek małżeński z obywatelem Ukrainy jest okoliczność, że żaden organ ukraiński nie wydaje dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z ukraińskim prawem jego obywatel może zawrzeć małżeństwo. Pozostaje zatem jedynie wszczęcie postępowania nieprocesowego przed sądem polskim, który na podstawie prawa ukraińskiego ustala, czy osoba ta może zawrzeć małżeństwo. Sprawę rozpozna wydział rodzinny sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Przed wszczęciem postępowania obywatel Ukrainy powinien wystąpić do konsulatu o wydanie zaświadczenia potwierdzającego, że prawo ukraińskie nie pozwala na wydanie dokumentu stwierdzającego możliwość zawarcia małżeństwa. Zaświadczenie będzie kluczowym dowodem w postępowaniu sądowym. Jeśli jest ono sporządzone w języku ukraińskim, konieczne będzie zwrócenie się do tłumacza przysięgłego o jego przetłumaczenie na cele związane z postępowaniem sądowym. Należy przy tym pamiętać, że pisownia imienia i nazwiska pojawiająca się w tłumaczeniu przysięgłym będzie uważana za wyłącznie prawidłową i pojawi się we wszystkich kolejnych dokumentach, w tym w akcie małżeństwa.

Zgodnie z treścią umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych z dnia 24 maja 1993 r. jeżeli jeden z małżonków jest obywatelem Polski, drugi zaś obywatelem Ukrainy, w sprawach dotyczących stosunków osobistych i majątkowych między nimi właściwe jest prawo tego państwa, na którego terytorium mają oni miejsce zamieszkania. Jeżeli jeden z małżonków ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski, a drugi na terytorium Ukrainy, właściwe jest prawo tego państwa, przed którego sądem toczy się postępowanie.

Zawarcie związku wyznaniowego z cudzoziemcem

Dopuszczalność zawarcia związku małżeńskiego o charakterze wyłącznie religijnym jest pozostawiona autonomicznej regulacji kościoła lub związku wyznaniowego działającego na terenie Polski. Jednakże prawo polskie przewiduje wyznaniową formę zawarcia małżeństwa, która polega na tym, że nupturienci składają oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przed duchownym określonego kościoła lub związku wyznaniowego, a czynność ta prowadzi jednocześnie do zawarcia małżeństwa cywilnego. W Polsce taka forma jest przewidziana wyłącznie dla 11 kościołów i związków wyznaniowych, w tym dla Kościoła katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Przyszli małżonkowie, oprócz wymogów, które dotyczą każdej osoby wstępującej w cywilny związek małżeński oraz każdego cudzoziemca, muszą także spełnić wymogi przewidziane przez kościół lub związek wyznaniowy. W tym celu należy skontaktować się z właściwą kancelarią parafialną lub innym podmiotem obsługującym administracyjną działalność kościoła lub związku wyznaniowego, które wskażą, jakie wymogi należy zachować.

Zawarcie związku małżeńskiego w Polsce dwoje cudzoziemców

Prawo polskie pozwala także na zawarcie małżeństwa przez osoby, z których żadna nie jest obywatelem polskim. Procedura wygląda tak samo, jak opisano wyżej. A zatem najważniejsze jest to, że o możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa. Nie będzie możliwe uwzględnienie tych przepisów prawa zagranicznego, które naruszają podstawowe zasady porządku prawnego w Polsce.