Władza rodzicielska i opieka nad dziećmi z Ukrainy mieszkającymi na terenie Polski
Kwestia władzy rodzicielskiej i opieki nad dziećmi z Ukrainy mieszkającymi na terenie Polski uregulowane zostały w Umowie między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych z dnia 24 maja 1993 r.
Art. 1 ust. 1 Umowy stanowi, że obywatele jednej ze stron umowy korzystają na terytorium drugiej ze stron umowy z takiej samej ochrony prawnej w sprawach osobistych i majątkowych, jaka przysługuje obywatelom tej Umawiającej się Strony.
Stosunki prawne między rodzicami i dziećmi
Kwestia stosunków prawnych między rodzicami i dziećmi została uregulowana w art. 28 Umowy. Zgodnie z tym przepisem stosunki prawne między rodzicami i dziećmi podlegają prawu państwa, którego obywatelem jest dziecko. Ponadto w sprawach stosunków prawnych między rodzicami i dziećmi właściwe są organy państwa będącego stroną umowy, na której terytorium dziecko ma miejsce zamieszkania.
Ponadto kwestia władzy rodzicielskiej regulowana jest Konwencją haską z 19 października 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej i środków ochrony dzieci. Konwencja haska z 1996 r. przez odpowiedzialność rodzicielską rozumie władzę rodzicielską lub wszelki inny podobny stosunek władzy, który określa prawa, uprawnienia i obowiązki rodziców, opiekunów lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby lub majątku dziecka.
Art. 5 Konwencji stanowi, że organy państwa, w którym dziecko ma zwykły pobyt, są właściwe do podejmowania środków zmierzających do ochrony jego osoby lub majątku. W związku z tym przepisem w przypadku zwykłej zmiany pobytu dziecka na inne, jurysdykcję w zakresie regulowania odpowiedzialności rodzicielskiej przejmują organy Państwa nowego pobytu dziecka. Wymogami w zakresie stosowania powyższego prawa są:
- nowe miejsce pobytu w państwie będącym stroną Konwencji
- legalność przemieszczania się dziecka
Sądem właściwym do prowadzenia sprawy jest sąd położenia placówki opiekuńczo-wychowawczej lub miejsca zamieszkania podmiotów sprawujących funkcje nieinstytucjonalnej pieczy zastępczej, w której przebywa małoletni. Sąd wykonujący jurysdykcję w sprawie stosuje przepisy własnego prawa chyba, że sytuacja ma ścisły związek z prawem innego państwa, pod warunkiem że będzie to w najlepszym interesie dziecka.
Opieka nad dzieckiem z Ukrainy
Zgodnie z art. 31 Umowy między Polską a Ukrainą sprawy dotyczące opieki i kurateli podlegają organom i prawu tego państwa będącego stroną umowy, której obywatelem jest osoba, dla której jest lub ma być ustanowiona opieka lub kuratela.
Ponadto przepis ten stanowi, że stosunki prawne między opiekunem lub kuratorem a osobą pozostawiającą pod opieką lub kuratelą podlegają prawu tej Umawiającej się Strony, której organ ustanowił opiekę lub kuratelę.
Oznacza to, że Sąd miejsca zamieszkania lub pobytu takiej osoby zawiadamia sąd właściwy, jakim jest Sąd właściwy ze względu na obywatelstwo osoby, dla której ma zostać ustanowiona opieka lub kuratela. Następnie Sąd właściwy może przekazać sprawowanie opieki lub kurateli sądowi miejsca zamieszkania lub pobytu takiej osoby. Przekazanie stanie się skuteczne, jeżeli organ wezwany przejmie sprawowanie opieki lub kurateli i zawiadomi o tym organ wzywający.
Jak zostać opiekunem tymczasowym dziecka z Ukrainy bez rodziców?
Jeżeli dziecko, które przyjechało z Ukrainy nie posiada w Polsce rodziców ani innych opiekunów prawnych, należy wystąpić o ustanowienie na jego rzecz opiekuna tymczasowego.
Zgodnie z art. 25 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa opiekun tymczasowy reprezentuje dziecko przed sądami i organami, a także sprawuje opiekę nad dzieckiem oraz nad jego majątkiem.
Opiekunem tymczasowym może być krewny dziecka na rzecz, którego ustanawia się opiekę, a także powinowaci lub inne osoby dające rękojmię należytego wykonywania obowiązków opiekuna małoletniego dziecka. Brak jest wymogów, jakie należy spełnić, by zostać ustanowionym opiekunem tymczasowym, jak obywatelstwo czy znajomość języka polskiego. Ponadto dla kilku dzieci można ustanowić jednego opiekuna tymczasowego, jeżeli nie zachodzi sprzeczność między ich interesami, zaś dla rodzeństwa powinien być to jeden opiekun.
Postępowanie o ustanowienie opiekuna tymczasowego wszczynane jest na wniosek lub z urzędu. Katalog podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o ustanowienie opiekuna tymczasowego dla małoletniego obywatela Ukrainy przebywającego na terytorium Polski został uregulowany w art. 25 ust. 11 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Postępowanie o ustanowienie opiekuna tymczasowego prowadzone jest przez sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce pobytu dziecka. W postępowaniu o ustanowienie opiekuna tymczasowego nie wnosi się opłat, a wydatki pokrywa Skarb Państwa. Sprawa rozpoznawana jest przez Sąd bezzwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni od dnia wpływu do sądu wniosku lub powzięcia informacji o konieczności ustanowienia opiekuna tymczasowego. Postanowienie o ustanowieniu opiekuna tymczasowego staje się wykonalne z chwilą jego ogłoszenia lub wydania. Postanowienie doręcza się uczestnikom postępowania, właściwej jednostce pomocy społecznej, powiatowemu centrum pomocy rodzinie oraz Komendantowi Głównej Straży Granicznej.
