Łączny zakaz prowadzenia pojazdów

Zdarzają się przypadki, gdy wobec skazanego w odrębnych wyrokach orzekane są przynajmniej 2 zakazy prowadzenia pojazdów. Pojawia się wtedy problem związany z tym, jaki środek karny będzie podlegał wykonaniu – późniejszy czy wcześniejszy? Czy może jednak oba środki podlegają równoległemu wykonaniu? A może sąd będzie musiał orzec jeden łączny zakaz prowadzenia pojazdów? Zagadnienie to jest skomplikowane, jednak w niniejszym artykule spróbujemy wyjaśnić, jak powinny postępować sądy w przypadku orzeczenia przynajmniej 2 zakazów prowadzenia pojazdów.

Ogólna podstawa do łączenia środków karnych

Kodeks karny w art. 90 § 2 określa, że w razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa zakazów tego samego rodzaju, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej. Reguła ta odnosi się do tzw. środków karnych podlegających łączeniu. W orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że zakaz prowadzenia pojazdów co do zasady jest środkiem karnym podlegającym łączeniu. Oczywiście, łączenie zakazów prowadzenia pojazdów mechanicznych znajdzie zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy zostały one orzeczone w związku z popełnieniem co najmniej 2 przestępstw.

Łączny zakaz prowadzenia pojazdów przy tożsamości rodzajów pojazdów

Najprostsza sytuacja obejmuje orzekanie łącznego środka karnego w sytuacji, gdy istnieje tożsamość pojazdów objętych zakazem (np. orzeczono 2 zakazy prowadzenia pojazdów mechanicznych kategorii B w ruchu lądowym, orzeczono 3 zakazy prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu wodnym). W takiej sytuacji bez wątpienia odpowiednie przepisy o karze łącznej znajdą zastosowanie. A zatem, zgodnie z art. 86 § 1 w zw. z art. 90 § 2 Kodeksu karnego sąd w wyroku orzeknie łączny zakaz prowadzenia pojazdów w granicach powyżej najdłuższego z zakazów do ich sumy. Przykładowo, jeśli wobec sprawcy orzeczono pierwszy zakaz na okres 3 lat, a drugi – na okres 5 lat, sąd będzie mógł orzec łączny zakaz w minimalnym wymiarze 5 lat i 1 miesiąca, zaś maksymalnie będzie mógł orzec go w wymiarze 8 lat.

Ogólne przepisy o środkach karnych określają, że zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się w wymiarze od roku do lat 15. Z kolei przepisy o karze łącznej pozwalają przekroczyć ustawowe granice zagrożenia karą za przestępstwo (np. gdy sprawca jest skazywany za 2 gwałty na osobne kary po 12 lat pozbawienia wolności, sąd będzie mógł orzec karę łączną w wysokości do 20 lat pozbawienia wolności, mimo że przestępstwo zgwałcenia jest zagrożone karą do 12 lat pozbawienia wolności). Problematyczna jest kwestia, czy ten szczególny sposób wymierzania kary stosuje się odpowiednio do środków karnych. W najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że odpowiednie stosowanie przepisów o karze łącznej w razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa środków karnych tego samego rodzaju (art. 90 § 2 k.k.) należy rozumieć jako możliwość orzeczenia łącznego środka karnego w granicach od najsurowszego jednostkowego do ich sumy, nie przekraczając 20 lat (15 lat do 30 czerwca 2015 r.), albo – w szczególnych sytuacjach przewidzianych ustawą – w wymiarze 25 lat (art. 86 § 1 i 1a k.k.) (postanowienie SN z 21.11.2019 r., II KK 361/18). W nauce prawa pogląd ten nie został jednoznacznie zaakceptowany. Podobna jest praktyka sądów, które nie wypracowały w tej kwestii jednoznacznego stanowiska. Świadczy o tym stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w innej sprawie, w której wskazano, że orzekając w przedmiocie wyroku łącznego, sąd powinien w odniesieniu do środków karnych (zakazów tego samego rodzaju) zastosować odpowiednio przepisy o karze łącznej, tj. po myśli art. 85 k.k. orzec środek karny łączny na stosowny okres, wynikający z treści art. 86 § 1 k.k. oraz art. 43 § 1 k.k. (wyrok z 4.03.2015 r., IV KK 35/15). Oznacza to, że łączny środek karny będzie mógł wynieść maksymalnie 15 lat. Zatem w ramach wskazanego problemu nie można przedstawić jednolitego stanowiska, które byłoby aprobowane przez większość sądów i przedstawicieli nauki prawa.

Łączny zakaz prowadzenia pojazdów przy braku tożsamości rodzajów pojazdów

Jeszcze więcej wątpliwości wzbudza orzekanie łącznego środka karnego, gdy wobec sprawcy orzeczono co najmniej 2 zakazy prowadzenia pojazdów w przypadku, gdy brak jest tożsamości rodzajów pojazdów objętych tymi zakazami (np. zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym i zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu wodnym) albo gdy orzeczone za pozostające w zbiegu realnym przestępstwa zakazy mają różny zakres przedmiotowy dotyczący tego samego rodzaju pojazdów (np. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych kategorii B i zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych). W literaturze prawniczej prezentowano kilka rozwiązań zagadnienia, lecz żadne nie uzyskało wyraźnej aprobaty. Wydaje się, że w takim przypadku konieczne jest przyjęcie, że łączeniu na podstawie art. 90 § 2 Kodeksu karnego mogą podlegać jedynie zakazy rodzajowo i zakresowo tożsame. Zakazy różniące się zakresem lub przedmiotem, mimo że z punktu widzenia art. 39 pkt 3 Kodeksu karnego stanowią zakazy tego samego rodzaju, nie podlegają łączeniu. Wobec tego orzeczone w odrębnych wyrokach zakazy prowadzenia pojazdów będą obowiązywały jednocześnie.

Łączny zakaz prowadzenia pojazdów a zaliczenie jednego z zakazów na poczet zakazu łącznego

Sąd Najwyższy w uchwale z 26.05.2020 r., I KZP 13/19, wskazał, że tożsame rodzajowo środki karne orzeczone w jednostkowych wyrokach, które mogą być łączone (art. 90 § 2 k.k.), do czasu ich prawomocnego połączenia w wyroku łącznym podlegają odrębnemu wykonaniu według reguł przewidzianych w art. 43 § 2, 2a, i 3 k.k. Okresy, w jakich środki te zostały odrębnie wykonane przed ich prawomocnym połączeniem w wyroku łącznym, należy wymienić jako zaliczone na poczet orzeczonego łącznego środka karnego (art. 577 k.p.k. w zw. z art. 90 § 2 k.k.). Ze stanowiska Sądu Najwyższego wyłaniają się 2 wnioski. Po pierwsze, dopóki nie zostanie orzeczony łączny środek karny, każdy z nich, orzeczony w odrębnych wyrokach, jest wykonywany odrębnie, równolegle do pozostałych środków. Po drugie, jako że w wyroku łącznym sąd ma obowiązek wymienienia, w miarę potrzeby, okresów zaliczonych na poczet łącznego środka karnego, to co do zasady będzie miał obowiązek uwzględnienia okoliczności, iż przed wydaniem wyroku orzekającego łączny środek karny przynajmniej niektóre z jednostkowych środków karnych zostały częściowo wykonane, co będzie miało wpływ na niższy wymiar łącznego środka karnego.

Jak widzisz, orzekanie w przedmiocie łącznego zakazu prowadzenia pojazdów jest skomplikowane. W razie konieczności uzyskania fachowej pomocy prawnej, skontaktuj się z kancelarią Lexay, która ma duże doświadczenie w sprawach karnych i pomoże ci w uzyskaniu jak najkorzystniejszego rozstrzygnięcia sądu.