Dobrowolne poddanie się karze – czyli układ z Sędzią i prokuratorem

Wszyscy znamy amerykańskie filmy, gdzie osoba oskarżona o przestępstwo “idzie na układ” z wymiarem sprawiedliwości i dobrowolnie poddaje się karze w zamian za mniejszy wyrok. Ten model działa także w Polsce, dowiedz się o nim z tego krótkiego wpisu.

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Skąd się wzięło dobrowolne poddanie się karze?
2. Kiedy i dlaczego to może być dobry wybór?
3. Czym się różni dobrowolne poddanie się karze od skazania bez rozprawy?
4. W jakich sytuacjach unikać zbyt szybkiego przyznania się do winy?
5. Jakie są skutki dobrowolne poddanie się karze?
6. Co powinien zawierać wniosek o dobrowolne poddanie się karze?
7. Jakie działania podjąć w sytuacji złamania prawa?

Sprawiedliwość uosobiona wizerunkiem greckiej bogini Temidy, noszącej opaskę na oczach.

Skąd się wzięło dobrowolne poddanie się karze?

Wprowadzenie do polskiego prawa tej instytucji było inspirowane rozwiązaniami prawa amerykańskiego. W naszym systemie prawnym rozwiązanie to pojawiło się w 1997 roku i było odpowiedzią na popularne trendy polegające na uczynieniu sprawy karnej procesem pro-społecznym i konsensualnym. 

Celem było zachęcenie osoby, która dopuściła się naruszenia prawa do rozpoczęcia procesu resocjalizacji jeszcze przed wyrokiem skazującym. Niezbędnym środkiem do tego jest umożliwienie przyznania się do winy, zarówno przed sobą (aspekt psychologiczny) jak i przed wymiarem sprawiedliwości oraz zaproponowanie kary adekwatnej – zdaniem “penitenta” – do jego przewiny.

Penitent – łac. paenitens, pokutujący. Termin stosowany w Kościele katolickim dla osób przystępujących do spowiedzi, czyli wyznania win i wyrażający gotowość poprawy, zmiany swojego postępowania. W starożytnej Grecji znany był pod pojęciem “metanoja” (przemiana umysłu), a kulturze hebrajskiej jako “nacham” (żal, skrucha).

Wprowadzenie dobrowolnego poddanie się karze motywowane było także względami praktycznymi. Procedura ta uwalnia wymiar sprawiedliwości od uciążliwości kontradyktoryjnego procesu karnego, czyli sytuacji gdzie dwie strony dowodzą swoich racji i starają się podważyć argumentację przeciwnika. Kontradyktoryjność zastępuje konsensualność – czyli zgodność, porozumienie stron. 

Instytucja dobrowolnego poddania się karze ma więc silne korzenie, zarówno te kulturowe, cywilizacyjne jak i praktyczne, systemowe.

Uświadomienie sobie winy to pierwszy krok do poprawy.

Kiedy i dlaczego dobrowolne poddanie się karze to dobry wybór?

Dobrowolne poddanie się karze nie jest rozwiązaniem dla wszystkich. Pomijając normujące dopuszczalność tego rozwiązania postanowienia przepisów prawa karnego, dobrowolne poddanie się karze jest uwarunkowane wolą winnego złamania prawa do uznania swojego błędu i chęcią naprawy swojego postępowania.

Jednak sama dobra wola nie powinna być jedynym czynnikiem warunkującym postępowanie winnego i decydującym o jego poddaniu się karze. Samodzielnepodejmowanie takich krokówjest w najlepszym wypadku pochopne.

Każda tego typu decyzja powinna być poprzedzona wnikliwą analizą prawnika reprezentującego obronę obwinionego (oskarżonego) – czyli adwokata. W przeciwieństwie do podsądnego (osoby podlegającej odpowiedzialności karnej) nie podlega on presji psychicznej ze strony organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Jest on w stanie “na zimno” dokonać oceny stanu rzeczy i rzeczywistego zagrożenia karą.

Dobrowolne poddanie się karze – jak wspomniano wyżej – to także dobre rozwiązanie dla wymiaru sprawiedliwości, ponieważ pozwala w sposób szybki i oszczędny zamknąć daną sprawę. Z tego względu też pojawia się możliwość pewnego “targowania się” o wymiar kary. Jednakże – powtórzę – nie należy robić tego samodzielnie, od negocjacji z wymiarem sprawiedliwości jest adwokat i to w jego ręce należy powierzyć sprawy.

Czym różni się dobrowolne poddanie się karze od skazania bez rozprawy?

Skazanie bez rozprawy może nastąpić w dwóch odrębnych prawnie sytuacjach. Pierwszą jest samodzielny wniosek prokuratora, który składa go zamiast aktu oskarżenia.

Przesłankami do tej procedury są:

1. podejrzanemu zarzucany jest występek (a nie przestępstwo);
2. podejrzany dobrowolnie przyznaje się do winy;
3. okoliczności popełnionego czynu zabronionego i wina podejrzanego nie budzą wątpliwości;
4. postawa podejrzanego jest zgodna z celami postępowania; 

Drugim wariantem jest skazania bez rozprawy jest wniosek prokuratora dołączony do aktu oskarżenia. Taka sytuacja może zaistnieć, gdy zarówno okoliczności popełnienia przestępstwa jak i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, a jego wyjaśnienia nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami. W tym wariancie przyznanie się do winy nie jest warunkiem skazania bez rozprawy.

Instytucja dobrowolnego poddania się karze jest osobno uregulowana i poddana następującym wymogom:

1. oskarżony złożył wniosek przed zakończeniem pierwszego przesłuchaniawszystkich oskarżonych na rozprawie głównej;
2. przestępstwo zarzucane oskarżonemu jest zagrożone karą nieprzekraczającą 15 lat pozbawienia wolności;
3. okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości;
4. do osiągnięcia celów postępowania dojdzie bez przeprowadzenia rozprawy w całości;
5. prokurator i pokrzywdzony nie zgłosili sprzeciwu wobec uwzględniania przez sąd wniosku oskarżonego;

W podsumowaniu można stwierdzić, że instytucja skazania bez rozprawy ma miejsce kiedy przebieg czynu zabronionego (przestępstwa) i wina obwinionego (oskarżonego) zostaną ustalone ponad wszelką wątpliwość, podczas gdy dobrowolne poddanie się karze ma miejsce gdy strony dojdą do porozumienia i podejmą się dobrowolnej współpracy.

Jakie są skutki dobrowolnego poddania się karze?

Przede wszystkim oskarżony zyskuje możliwość uzyskania łagodniejszego wymiaru kary, niż otrzymał wskutek regularnego procesu. Drugą korzyścią jest uniknięcie trudnego, niekiedy mocno stresującego i długotrwałego procesu karnego oraz związanych z nim kosztów.

Sam proces karny, czasem skomplikowany i wielowątkowy, potrafi bardzo mocno odcisnąć się na podsądnym i wywrzećdługotrwałe albo nieodwracalne skutki na jego zdrowiu, kondycji psychicznej i fizycznej oraz codziennym samopoczuciu.

Co powinien zawierać wniosek o dobrowolne poddanie się karze?

Wniosek o dobrowolne poddanie się karze składa sam zainteresowany lub jego obrońca, powinien mieć co do zasady formę pisemną. Składa się go przed zakończeniem zeznań oskarżonego, a w sytuacji wielu oskarżonych do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich. W praktyce można złożyć wniosek już na etapie postępowania przygotowawczego.

Sąd jest uprawniony do wskazania, w jakim zakresie wniosek o dobrowolne poddanie się karze powinien być przez oskarżonego (lub działającego w jego imieniu obrońcę) zmieniony, aby został przez sąd uwzględniony. Zmiany te mogą dotyczyć kary lub środka karnego. W razie nieuwzględnienia wniosku – do czego sąd oczywiście ma prawo – postępowanie toczy się dalej przewidzianym trybem (tj. na ogólnych zasadach).

Wniosek o dobrowolne poddanie się karze może zostać złożony także w przypadku apelacji lub kasacji i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia.

Jakie działania podjąć w sytuacji złamania prawa?

Przede wszystkim nie należy działać z pobudek emocjonalnych, czy to własnych, czy też osób bliskich. Rzeczywistość prawna jest skomplikowanym systemem wzajemnych zależności i tylko adwokat jest kompetentny, aby właściwie rozeznać sytuację oraz sugerować postępowanie podsądnego.
Najlepszą rzeczą, jaką może zrobić osoba, która dopuściła się przekroczenia prawa jest kontakt z obrońcą i uczciwe – jak na spowiedzi – przedstawienie wszystkich okoliczności zdarzenia. Im szybciej oraz im klarowniej zostanie to zrobione, tym lepsza jest pozycja podsądnego w ewentualnych negocjacjach o wymiar kary.