Rozprawa sądowa – krótki przewodnik

Niewielu z nas biegle orientuje się w zawiłościach procesów sądowych, bo zazwyczaj nie musimy. Jednak jeśli spodziewamy się stanąć na sali rozpraw, dobrze jest wiedzieć co nas czeka i jakie zasady obowiązują. Zastanawiasz się jak wygląda rozprawa sądowa? Przeczytaj nasz przewodnik  

Z tego wpisu dowiesz się:

1. Jak wygląda rozprawa sądowa?
2. Uczestnicy rozprawy sądowej
3. Ile trwa rozprawa sądowa?
4. Jakie są koszty rozprawy sądowej?
5. Jak założyć sprawę w sądzie?
6. Rozprawa sądowa a Covid-19

Jak wygląda rozprawa sądowa?

Celem rozprawy sądowej jest ustalenie skutków prawnych, czyli konsekwencji, jakie spotkają uczestników sporu lub procesu, określenie, jakie rezultaty przyniesie ich postępowanie lub działania. Dlatego też podstawowym obowiązkiem sądu jestustalenie prawdziwego przebiegu zdarzeń. W języku prawniczym nazywa się to prawdą materialną, faktyczną lub prawdą obiektywną. Jest to naczelna zasada każdej rozprawy sądowej. Nie oznacza to, że sąd będzie sam prowadził śledztwo, ale że krytycznie rozważy to, co strony będą przed nim prezentować. 

Obowiązki sądu

Obowiązkiem sądu jest wyjaśnienie wszystkich, istotnych dla sprawy, okoliczności i wydarzeń, czyli ustalenia faktów. Z tego też powodu sąd w trakcie procesu ma obowiązek wyjść poza czysty materiał dowodowy i podjąć samodzielne działania zmierzające do usunięcia wszystkich niejasności. W praktyce oznacza to weryfikację spójności argumentów przedstawianych przez strony i poddawanie ich krytycznej ocenie. Mówiąc wprost, sąd sprawdza, w jakim stopniu wersje stron są prawdziwe, a w jakim wątpliwe.

Zasady procesu

Z powyższego, że rozprawa sądowa prowadzona jest wg zasad:

• jawności;
• ustności (wypowiedzi stron, sądu, osób zainteresowanych);
• bezpośredniości (bezpośrednie zapoznanie się z materiałami, dokumentami itp);
• równości stron;

Innymi słowy strony sporu mają prawo zostać należycie wysłuchane, wątpliwości co do ich stanowisk wyjaśnione, a prawdziwość ich oświadczeń lub zeznań zweryfikowana. Obowiązki dochowania tych reguł ciążą bezpośrednio na sądzie i nikt go w tej roli nie może zastąpić.

Obowiązki stron

Strona sporu sądowego ma obowiązek zadbać o swoją sprawę, a nieuzasadniona bierność może prowadzić do przegrania. Obowiązek przeprowadzenia dowodu spoczywa na stronach. Ciężar udowodnienia na stronie, która “z faktu wywodzi skutki prawne”, tzn. twierdzi, że dane zdarzenie ma swoje prawne konsekwencje. Samodzielne działanie sądu (z urzędu) i przeprowadzenie dowodu niewskazanego przez stronę jest dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach oraz musi wypływać z obiektywnego przekonania o konieczności jego przeprowadzenia. 

Jak wskazuje Sąd Najwyższy “Strony mają obowiązek dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i przedstawiać dowody […]. Ewentualne ujemne skutki nieprzedstawienia dowodu obciążają stronę, która nie dopełniła ciążącego na niej obowiązku”. 

Uczestnicy rozprawy sądowej

Mamy trzy rodzaje postępowania sądowego, tj. cywilne, karne i administracyjne. Stosownie do rodzaju postępowania inaczej wyróżnia się jego uczestników.  

Postępowanie cywilne

“Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz winnych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).” (art 1 kpc)

W przypadku postępowania cywilnego stronami rozprawy sądowej w postępowaniu procesowym są powód i pozwany. W przypadku postępowania nieprocesowego są to wnioskodawca i uczestnik postępowania oraz organizacje społeczne.

Strony procesu cywilnego 

• Powód – strona która występuje z powództwem i powoduje wszczęcie postępowania cywilnego;
• pozwany – strona, przeciwko której wystąpił powód;
• wnioskodawca i uczestnik postępowania – w sprawach nieprocesowych używa się terminologii odmiennej, wnioskodawca to osoba, który wszczyna postępowanie, zamiast “pozwanego” występuje uczestnik postępowania;
• organizacja społeczna – może być uczestnikiem procesów cywilnych w przypadkach przewidzianych prawem;
• prokurator – może wszczynać postępowanie w każdej sprawie jak i brać udział w każdym toczącym się postępowaniu jeśli wg jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego.

Postępowanie karne

Istotą sprawy karnej jest ustalenie odpowiedzialności karnej osoby odpowiedzialnej za popełnione przestępstwo.

“Przestępstwem jest czyn człowieka, zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony, przy czym czyn społeczna szkodliwość takiego czynu nie może być znikoma.”

W postępowaniu przygotowawczym (podczas śledztwa, dochodzenia) mamy do czynienia z podejrzanym i pokrzywdzonym. Podczas samego procesu pokrzywdzony może brać udział w sprawie jako jedna ze stron.

Strony procesu karnego:

• Publiczny oskarżyciel – najczęściej prokurator, choć mogą to być na mocy odrębnych przepisów inne organy państwowe;
• Prywatny oskarżyciel – występuje w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego;
• oskarżyciel posiłkowy – pokrzywdzony, który występuje obok prokuratora (a czasami zamiast) w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego;
• powód cywilny – pokrzywdzony może wytoczyć oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia roszczeń majątkowych;
• oskarżony – osoba, przeciw której wniesiono oskarżenie do sądu.

Postępowanie administracyjne

Sprawy sądowoadministracyjne ze swej istoty są to sprawy z zakresu kontroli działalności organów administracji publicznej. Kontrola, o której mowa, jest realizowana pod względem kryterium zgodności z prawem. 

Strony postępowania administracyjnego:

• Skarżący – osoba która wniosła skargę;
• organ administracji publicznej – podmiot, którego działania są przedmiotem skargi;
• uczestnicy postępowania na prawach strony;
• prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich.

Ile trwa rozprawa sądowa?

Teoretycznie przeciętna rozprawa trwa 6 miesięcy, tak mówią statystyki, ale ile jest w tym prawdy? Chyba niewiele. Najkrócej trwają proste sprawy o niezapłacone faktury i w tym wypadku rzeczywiście można liczyć, że pierwsza rozprawa odbędzie się po pół roku od złożenia pozwu, a przy odrobinie szczęścia skończy się na jednej rozprawie.

W przypadku spraw bardziej złożonych – np. dotyczących kredytów walutowych – możemy czas liczyć w 2 lub 3 latach. Reguły nie ma, ponad zasadę, że im bardziej sprawa złożona, tym trudniej do jej rozwiązania. 

Bardzo negatywnie na procesach sądowych zaciążył COVID mrożąc sprawy na okresy kilkumiesięcznego nasilenia pandemii.  

Jakie są koszty rozprawy sądowej?

Koszty rozprawy sądowej możemy zasadniczo podzielić na dwie grupy. Pierwsza to ustawowy katalog (“Ustawa o kosztach sądowych”), określający trzy rodzaje opłat. Są to opłaty:

• stałe – które stosuje się w sprawach niemajątkowych oraz we wskazanych przez ustawę określonych typach praw majątkowych, ich wysokość wynosi od 30 do 10 tys. zł; 
• stosunkowe – pobierane od spraw majątkowych (za wyjątkiem tych wskazanych powyżej), ich wysokość jest uzależniona od wartości sporu, ich wysokość wynosi, w uproszczeniu 5%, lecz nie więcej aniżeli 200 tys. zł;
• opłaty podstawowe – pobierane są od spraw, których ustawodawca nie zakwalifikował do powyższych kategorii, ich wysokość wynosi 30 zł;
• tymczasowe – pobierane od spraw majątkowych, których przedmiotu sporu nie da się określić, ich wysokość wynosi od 30 do 2 tys. zł.

Drugi rodzaj kosztów, które powinniśmy uwzględnić to opłaty kancelarii prawnej, która nas reprezentuje. Tutaj stawki są bardzo różne, od kilkudziesięciu do kilkuset złotych za godzinę pracy prawnika lub jego (jej) asystenta. 

Ważne jest, aby przed rozpoczęciem współpracy poznać stawki za poszczególny typ usług, inne koszty powinna generować praca merytoryczna, analiza stanu prawnego, czy uczestnictwo w procesie, a inne czynności administracyjne (np. skan dokumentów). Niektóre kancelarie fakturują nawet za czytanie maili.   

Jak założyć sprawę w sądzie?

Teoretycznie możemy tego dokonać samodzielnie, wystarczy prawidłowo sformułować pismo, właściwie je zaadresować oraz opłacić. Jednak pozew to tak naprawdę najważniejsze pismo procesowe, jakie składamy. Nie powinniśmy robić tego bez konsultacji z naszym pełnomocnikiem, adwokatem. Najlepiej powierzyć jego napisanie prawnikowi. 

Jeśli już mamy treść pozwu należy upewnić się, że pismo zawiera:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowane;
• imię i nazwisko lub nazwę oraz adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
• numer identyfikacyjny powoda (na przykład NIP, PESEL lub numer KRS)
• oznaczenie rodzaju pisma (w tym przypadku: pozew);
• treść (tzw. “osnowę”) wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
• listę ewentualnych załączników.

Pozew sądowy powinien być opłacony przed jego złożeniem. 

Rozprawa sądowa a Covid-19

Wymiar sprawiedliwości broni się przed Covid-19 wprowadzeniem dodatkowych reguł i obostrzeń. Wejście na teren sądu obowiązuje tylko w maseczce i po dezynfekcji rąk. W budynku można się pojawić nie wcześniej, aniżeli 10 min przed rozprawą. Same sale rozpraw zostały wyposażone w pleksiglasowe, przeźroczyste ekrany ograniczające ruch powietrza i możliwości zarażenia się. 

Niestety pandemia mocno uderza także w zdolności do procesowania spraw. Jak wskazuje Helsińska Fundacja Praw Człowieka ilość spraw w niektórych sądach spadła o połowę, a wiele jest odroczonych. Kolejne miesiące pandemii – nawet bez lockdownu – potęgują opóźnienia.